در تحولات تاریخی و دینی جهان اسلام، نقش و جایگاه علویان، به ویژه در رابطه با تشیع و نگرشهای فقهی و اجتماعی آنها، مسئلهای مهم و قابل توجه است.
علویان به عنوان یک گروه مذهبی با ویژگیهای خاص خود در مناطق مختلف، به ویژه در ترکیه، سوریه، لبنان و عراق پراکندهاند. در این میان، مقام معظم رهبری بهطور مشخص نگاه ویژهای به علویان دارند که در این یادداشت علمی به آن پرداخته خواهد شد.
۱ .شناخت علویان و پیوند آنها با تشیع
علویان به عنوان یک گروه دینی در قرون گذشته از اهل تشیع بودهاند؛ اما به دلیل شرایط خاص تاریخی و سیاسی، از آموزههای شیعه فاصله گرفته و تحت تأثیر سیاستهای امپراطوری عثمانی و دیگر عواملی که باعث جدایی آنها از مرکز تشیع شدند، قرار گرفتهاند.
در دیدگاه مقام معظم رهبری، علویان جزو اهل تشیع و عائله امامیه محسوب میشوند و همچنان به عنوان بخشی از این مجموعهی دینی شناخته میشوند.
۲. تاریخچهی جدایی علویان از تشیع
در کلام مقام معظم رهبری اشاره میشود که علویان در دورههای مختلف تاریخ، بهویژه در دوران سلطنت عثمانی، از تشیع دور شدهاند. سیاستهای امپراطوری عثمانی و فشارهای سیاسی موجب شد که شیعهگری در مناطق مرزی ایران و عثمانی به حاشیه رانده شود و شیعیان این مناطق مجبور به مهاجرت یا تغییر دین شدند. این امر باعث شد که علویان که در ابتدا جزء شیعیان بودند، از تعالیم شیعه فاصله بگیرند.
۳. نگاه رهبری به علویان
مقام معظم رهبری در سخنان خود تأکید میکنند که علویان نه تنها از نظر مذهبی به شیعه تعلق دارند؛ بلکه باید به تدریج به معارف شیعه نزدیک شوند. ایشان همواره به علویان و ارتباط با آنها توجه ویژهای داشتهاند و بر ایجاد روابط نزدیک با این گروه تأکید کردهاند.
در نگاه رهبری، علویان جزو عائلهی شیعهی امامیه هستند و باید به آنها فرصتی داده شود تا از آموزههای شیعی بهرهمند شوند.
۴. چالشهای پیش روی علویان
یکی از چالشهای عمدهای که در سالهای اخیر برای علویان بهویژه در کشورهایی مانند سوریه و ترکیه وجود داشته، حملات و فشارهای سیاسی و مذهبی از سوی گروههای تکفیری است. این گروهها به دلیل عدم رعایت برخی اصول فقهی از جمله حجاب و روزه، علویان را تکفیر کرده و آنها را تحت فشار قرار دادهاند.
در این راستا، لازم است تا توجه ویژهای به حفظ حقوق انسانی و مذهبی علویان و ایجاد همبستگی میان آنها و دیگر گروههای شیعی صورت گیرد.
۵. دوران جدید و رویکرد به علویان
در دنیای معاصر، با توجه به چالشهای مختلف اجتماعی و سیاسی، تعامل با علویان و بازگرداندن آنها به دامان آموزههای شیعی، مسئلهای حیاتی است. مقام معظم رهبری تأکید دارند که در برابر این گروهها باید با نرمی و تدبیر برخورد کرد تا آنان از تعالیم اهلبیت (علیهمالسلام) بهرهمند شوند. این فرآیند نیاز به صبر، شکیبایی و سیاستگذاری صحیح دارد تا علویان به تدریج به درک صحیحی از تشیع دست یابند.
در حقیقت علویان، با تاریخ و فرهنگ غنی خود، بخشی از جامعه بزرگ شیعه امامیه هستند. از دیدگاه مقام معظم رهبری، باید با تدابیر مناسب، زمینه بازگشت آنان به جامعه شیعی و بهرهمندی از آموزههای ناب تشیع فراهم شود. این رویکرد، نه تنها به تقویت وحدت مسلمانان کمک میکند؛ بلکه فرصتهای جدیدی برای همافزایی فرهنگی و دینی در جهان اسلام ایجاد میکند.
سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ 16/08/1377
ضرورت تبلیغ نوین در عصر مدرن
فائقه جاویدان
با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، فعالیتهای تبلیغی نیز در میان حوزههای علمیه و طلاب رنگ و بوی دیگری میگیرد و جمع کثیری از طلاب عزم سفر کرده و روانه دیار مختلف میشوند تا از بستر این ماه مبارک برای انتقال مفاهیم و آموزههای دینی بهره ببرند. در پیشینه تبلیغ داریم که طلابی که مجهز به علم و فن خطابه بودند، پیشتاز در عرصه تبلیغ میشدند، در حالی که در عصر حاضر که از آن بهعنوان عصر مدرن یاد میشود، فقط داشتن علم و فن بیان در امر خطیر تبلیغ کافی نیست. انسان عصر مدرنیته که زیست متفاوتی را تجربه میکند نمیتواند با روشهای پیشین ارتباط برقرار کند. در واقع زیست انسان مدرن، طالب روشهای نوینی از تبلیغ است. البته در دهههای اخیر این مسئله برای حوزه علمیه حائز اهمیت بوده و در راستای این اهمیت رشته تخصصی تبلیغ بهشکل روشمند به آموزش مهارتهای بهروز در تبلیغ میپردازد.
به موازات تبلیغ روحانیون معزز، تبلیغ بانوان نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. از آنجایی که نیمی از جامعه را بانوان تشکیل میدهند و آن نیم ِدیگر نیز توسط همین بانوان تربیت میشوند، توجه به این قشر و اختصاص مبلغینی از جنس خودشان مطرح میشود. حضور بانوان مبلغ در میان بانوان میتواند فضا و بستر مساعد و صمیمی را برای انتقال آموزههای دینی و رفع شبهات و حل مشکلات فراهم بیاورد.
دغدغه حوزه علمیه خواهران نیز نسبت به امر خطیر تبلیغ بهگونهای است که برای بانوان نیز گرایش تخصصی تبلیغ، بالغ بر یک دهه است که تأسیس شده است. اعزام بانوان مبلغ در ایام تبلیغی همانند روحانیون وجود دارد و حتی تعداد زیادی بانوان مبلغ برای تبلیغ به خارج از کشور اعزام میشوند. ترقی و رشد در عرصه تبلیغ، خصوصاً تبلیغ بانوان در چهار دهه بعد از انقلاب اسلامی به وضوح قابل رؤیت است.
اثرگذاری بانوان مبلغ و شاخص شدن بانوانی که مسلط به علومدینی و مسائل روز و مهارت برقراری ارتباط با مخاطبینی که شهروند جامعه مدرن هستند، از شاخصهای مثبت و مهم حوزههای علمیه خواهران بعد از انقلاب اسلامی است که امیدواریم این بستر و فضا هر روز برای بانوان طلبهای که دغدغه تبلیغ دارند هموارتر شود.
شهید صدر(ره)، مجتهد نظامساز
محسن رضایی
شهید صدر (ره) یکی از علما و فقهایی بود که فقهش و اجتهادش ناظر به «اجتماع»، «مدیریت جامعه»، «رفع چالشهای موجود در بین مسلمانان» و «استقرار حکومت اسلامی» بود.
کسانی که با مبانی و رویکرد فقهی شهید صدر آشنا هستند میدانند ایشان یکی از فقهای کمنظیری بود که بسیار «جلوتر از زمان خود» حرکت میکرد.
جوَلان ذهنی در مباحث علمی و تیزبینی همراه با خلاقیت و «گشودن مسیرهای جدید» در مباحث فقهی و اصولی در عین «پایبندی به چارچوبها و اصول استنباط» از ویژگیهای مهم این عالم بزرگ بود که سبب ارائه نظرات بدیع در فقه و اصول از سوی ایشان شد.
شهید صدر به شدت «ایدهپرداز» و «خلّاق» بود، «فکر منظومهای» و «نظام ساز» داشت. در موضوعات مختلف، از تک تک گزارههای دینی برای رسیدن به «نظریه کلان» و ساخت یک «نظامِ سازوار» در آن موضوع استفاده میکرد.
فکر منظومهای به ایشان این قدرت را میداد که بتواند به کشف روابط برخی احکام و پیوند و ارتباط برخی مسائل و موضوعات بپردازد.
جمع این ویژگیها در این عالم بزرگ، از ایشان یک نابغه حقیقی ساخت و این توانمندی را به ایشان داد که در طول عمر شریف خود بتواند شاگردان بزرگی را پرورش دهد.
اما آنچه از ایشان یک شخصیت ویژه ساخته بود، «زمانشناسی» و «نیازسنجی» این عالم بزرگ نسبت به مسائل جامعه و توجه ایشان به معضلات و چالشهای واقعی در آن زمان و تلاش برای ارائه الگوهای فقهی برای اداره دینی جامعه بود که به چند نمونه اشاره میشود:
۱. گسترش تفکرات «مارکسیستی» و «کمونیستی» در جامعه عراق در آن زمان، به حدی بود که حتی برخی خانوادههای مذهبی نیز گرفتار این تفکرات انحرافی شده بودند، به همین جهت شهید صدر برای مقابله با این تفکرات باطل، دست به کار شد و کتاب «فَلسفتُنا» را نوشت.
2. ایشان همچنین در مقابل مکاتب اقتصادی «مارکسیستی» و «لیبرالیستی» نیز کتاب وزین «اقتصادنا» را نوشت تا علاوه بر رد این دو مکتب افتصادی، «مکتب اقتصادی اسلام» را تبیین فقهی نماید. کسانی که این کتاب را مطالعه کردهاند، به عظمت فقاهت و اجتهاد این فقیه بزرگ و کشف «نظریههای کلان اقتصادی» از ادله شرعی، پی میبرند.
3. شاید بتوان گفت مهمترین ورود فقهی شهید صدر برای «استقرار حاکمیت دین» با محوریت «ولایت فقیه»، نظرات فقهی ایشان برای تدوین قانون اساسی ایران است. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، پیشنویسهای متعددی برای تدوین قانون اساسی، ارائه شد؛ اما از میان آنها دیدگاهها و نظرات ارائه شده از سوی شهید صدر بیشترین تاثیر را در تدوین نهایی آن داشت. به گفته برخی پژوهشگران و مطلعین، علاوه بر اندیشههای فقهی ایشان، حتی برخی از «عبارات» شهید صدر نیز در متن قانون اساسی آمده است.