اولین سایت زیرزمینی پرتاب موشک
معصومه سپهری
کوه و قلّه و سرزمینِ شگفتی نبود که حسن مقدم آرزوی فتحش را در دل نداشته باشد. زیبایی کوه، برایش فقط در پیچش سنگها، پاکی هوا، برفهای انبوه خفته در سایهها و زیبایی بوتههای وحشی در کوهپایهها، نبود، با کوه انس داشت و از آن درس میگرفت؛ از بزرگیاش، سکوت رازآلودش، شگفتی کوههای فرورفته در افق، از باری که هر کس باید به دوش میکشید، از تنهایی در شبهای تاریک، بیشتر و بهتر خدا را مییافت، میگفت: «بچهها تاریکی و سکوت فضای کوهستان در شب، آدم را یاد قبر می اندازه! واقعاً چهچیزایی باید با خودمون ببریم؟ خدا به دادمون برسه»!
بخشی از سکوت او در حین کوهنوردی، به تفکر درباره پروژههای جدید موشکی میگذشت. آن روزها حاج حسن درگیر یک پروژه بسیار بزرگ و جذاب بود! فکر پویای او، دنبال امن کردن فرایند عملیات موشکی، مدام در جستوجو بود. در برابر تهدیدات دشمنِ پُرزوری که در منطقه خیمه زده و مرتب بر تعداد پایگاههای نظامیاش در منطقه میافزود، یا باید انبوهی از سکوهای مختلف و مواضع پرتاب داشتند، یا دست به ابتکاراتی میزدند که دشمن فکرش را نمیکرد. این ایده مدتها در ذهن خلاق حسن پرورش یافته بود تا زمانی که آن را مطرح کرد و باز چندین گروه را برای عملی کردن آن گِرد هم آورد.
بچهها ما تا الان برای نگهداری موشکها و تجهیزاتمون از تونل استفاده میکردیم، باید برای عملیات موشکی هم بریم زیرِ زمین! آنها در بازدید از کشورهای مختلف دیده بودند که برخی تونلها و کارخانجات موشکی آنها زیرِ زمین است، در ایران هم تا حدی از تونلها برای نگهداری هم استفاده میشد؛ اما این ایده جسورانه، در اجرا بسیار دشوار و پیچیده بود، نه دانش آن را داشتند و نه ابزار کامل کارش را.
برای یافتن پاسخ سؤالات جدی و مهم در این زمینه، جلسات مختلفی برگزار میکردند، نتیجه جلسات، به طراحی یک سیلوی خاص پرتاب منجر شد که اسمش را «خیبر» گذاشتند و بین خودشان به شَفت و مُغار معروف شد (شَفت در مهندسی عمران، یک گذرگاه عمودی یا شیبدار زیرزمینی و مُغار به فضای بزرگ زیرزمینی گفته میشود)، عملیات حفاری پیچیدهای برای این کار لازم بود. آن روزها امیرعلی حاجیزاده، فرمانده مهندسی نیروی هوایی بود که اجرای این کار بکر و بینظیر را به عهده گرفت.
از نظرات و کمک مهندسین معدن استفاده شد و بچههای نقشهبرداری برای اینکه فرآیند حفاری دقیق و درست انجام شود، به کمک آمدند. وسعت و ارتفاع محیط سیلو باید بهاندازهای میبود که یک موشک بتواند آنجا جابهجا شود و روی سکو عمود شود، مهندسی نیروی هوایی برای حفاری چنین موضعی کارهای ابتکاری فراوانی انجام داد، در حالی که آن روزها تجهیزات لازم برای حفاری عمودی در کشور وجود نداشت! یک سکوی خاص و ثابت برای سیلوی زیرسطحی نیز باید طراحی و ساخته میشد که تا آن روز، نمونه نداشت، طراحی و ساخت چنین سکویی به همراه تجهیزات جانبی پرتاب، شامل تأسیسات برقی، مکانیکی و هیدرولیکی، همگی در مرکز تحقیقات صنیعخانی با مسئولیت خودِ حاج حسن، توسط مردان سختکوش و مهندسان بیادعای خودشان طراحی و ساخته انجام شد و به سؤالات متعددی پاسخ داده شد ـ باید برای خروج انرژی گاز در لحظه پرتاب، طراحی خاصی انجام بشود تا گاز داخل فضای سیلو نشود! ـ این موضع باید از نظر صدا آکوستیک باشد، سروصدای زیاد پرتاب ممکن است به خود موشک صدمه بزند! باید دیوارههای موضع با عایق خاصی تجهیز بشود تا صدا تو محیط جذب بشود! ـ باید تجهیزات اطفاء حریق پیشبینی بشود. سیستمهای خنککننده عمومی که در مواضع معمولی استفاده میشود، اینجا باید بهصورت ثابت تو سیلو نصب بشود که از چند جهت بتوانند سکو را خنک کنند ـ باید کابلکشی خاصی انجام بشود تا نفراتی که کار برنامهریزی پرتابو انجام میدهند، خارج از محیط سیلوی پرتاب، عملیات را مدیریت کنند، بچهها باید پشت درهای ضدانفجار باشند که اگر اتفاقی افتاد، درها بتوانند انفجار یا هر اتفاق غیرمترقبه را داخل تونل دَمپ کنند!
کار در هر بخش با ملاحظات و پیچیدگیهای فراوان، توسط چندین تیم بهصورت کاملاً محرمانه انجام میگرفت تا دهها گره دشوار علمی باز شود. برای ساخت درهای ضدانفجار، مطالعات زیادی انجام شد و پس از چند بار شبیهسازی، بالاخره چیزی را که میخواستند، ساختند. اجرای اولین سیلوی پرتاب زیرسطحی جمهوری اسلامی، پروژه بسیار پیچیدهای بود که حدود سه سال طول کشید و بالاخره در فروردین 1379 به مرحله تست رسید. تست این سیلو، مثل همه تستهای دیگر و بلکه بیشتر از آنها، اهمیت و اضطرابی خاص داشت؛ چون بخشی از مسیر حرکت عمود موشک از داخل جداره کوه انجام میشد. با حضور سردار قالیباف، فرمانده وقت نیروی هوایی و تعدادی از فرماندهان دیگر که ناظر این پرتاب بودند، تست انجام شد، منطقه تست نزدیک مرز بود و نگران بودند کشورهای نزدیک هم اطلاعات این عملیات را بگیرند.
یک فروند شهابـ1 با برد کوتاهشده، پرتاب شد تا مسیر پروازش آنقدر طولانی نباشد که اطلاعاتش برای غریبهها مشخص شود. این تست، تست موفق و بسیار درخشانی بود که پایه کارهای بعدی شد، کمتر پروژهای بود که کارهای تکمیلی بعدی بر آن استوار نشود. با اقتباس از دانش و تجربهای که در فرآیند ساخت شفتومغارِ خیبر به دست آوردند، ایده سیلوهای دیگرِ پرتاب عملی شد. حسن مقدّم، هر نوآوری را پاس میداشت. ایدههای بکر و دورنگریهای خودش، جرئت و جسارتی میطلبید که هر کسی آن را نداشت. منبع: مرد ابدی
رادیوداروهای تشخیصی و درمانی
محمد قنادی، معاون برنامهریزی و نظارت راهبردی سازمان انرژی اتمی ایران

در تولید رادیو داروها توانستهایم به جایگاه بسیار چشمگیری در سطح منطقه دست یابیم و اکنون از نظر تولید رادیو داروهای درمانی، مقام اول منطقه قرار داریم. در زمینه صادرات رادیو داروهای تشخیصی و درمانی نیز از جایگاه خوبی برخورداریم.
در حال تحقیق و پژوهش برای تولید رادیو داروهایی هستیم که در سطح جهانی همزمان توسط کشورهای بزرگ، تولید میشود و از این منظر پا به پای مراکز درمانی و کشورهای پیشرفته، تولید رادیو داروهای درمانی در سازمان انرژی اتمی ایران در دست اقدام است. البته امیدواریم در مدت زمان بسیار کوتاه تولید شوند.
رادیو داروهای تشخیصی در تشخیص بسیاری از بیماریها نظیر خونریزیهای مغزی، انواع سرطانها، پوکی استخوان و نیز بیماریهای قلبی کاربرد داشته و مؤثر هستند، بهگونهای که سالانه حداقل یک میلیون بیمار ایرانی از رادیو داروهای تشخیصی نظیر تکنسیوم ۹۹- ام استفاده میکنند.
رادیو داروهای تشخیصی و درمانی در ۲ مرکز راکتور تحقیقاتی تهران و نیز مرکز شتابدهنده کرج تولید میشوند و به عبارت بهتر، مراحل اولیه روند تولید و مصرف رادیو داروهای تشخیصی، ابتدا در مجتمع آب سنگین خنداب، سپس در سایتهای تهران و کرج و در نهایت در بیمارستانها صورت میپذیرد.
یکی از کاربردهای رادیو داروها در تشخیص مشکلات مغزی همانند خونریزی یا تومور مغزی است که در این روش از رادیو داروی FDG) فلوئورودئوکسی گلوکز) برای انجام تصویربرداری سه بُعدی در دستگاه پت استفاده شده و امکان تصویربرداری دقیقتر و با وضوح بیشتر فراهم میشود. این داروی رادیواکتیو (که در سازمان انرژی اتمی ایران تولید میشود)؛ پس از مصرف بیمار، امکان تصویربرداری دقیقتر از مغز را فراهم میسازد؛ چراکه جایگاه اصلی قند در مغز انسان بوده و این رادیو دارو پس از قرار گرفتن در مغز به الحاق رادیو ایزوتوپی به نام F18 که گسیلکننده ذرات بتای مثبت بوده و باعث گسیل میلیاردها پرتو گاما از آن شده و نهایتاً تصویربرداری انجام میشود. این روند به طور کلی مکانیسم عمل رادیو داروهای تشخیصی است.
رادیو داروها در یک دستگاه شتابدهنده ذرات در کرج تولید شده و از اکسیژن ۱۸ اقدام به تولید F18 میکنند که این عمل تولید در شرکت مصباح انرژی) خنداب) صورت میپذیرد. در طبیعت سه نوع اکسیژن وجود دارد که عبارتند از اکسیژن ۱۶، اکسیژن ۱۷ و اکسیژن ۱۸ که ناچاریم اکسیژن ۱۸ را به طریقی از سایر اکسیژنها جدا کنیم. این مورد در خنداب اراک تولید میشود. مسیر کاملاً مشخصی برای تولید رادیو دارو باید طی کرد که نقطه آغاز آن در خنداب، نقطه میانی در کرج و مسیر پایانی در بیمارستانها و مراکز درمانی است.