گزارش‌های مراکز آماری داخلی و خارجی از جمله مرکز آمار ایران و بانک جهانی از رشد ۱۰میلیون‌نفری شمار فقرا در کشور در دهه ۹۰ به دلیل اتخاذ سیاست‌ها و اقدامات غلط اقتصادی از سوی دولتمردان وقت حکایت دارد. 

تجارت‌نیوز،  با بررسی پرونده «دهه رکود، عبرت، تجربه» به تشریح وضعیت شاخص‌های اقتصادی در دهه ۹۰ و بیان دلایل رکود و تعطیلی اقتصاد در این دهه پرداخته و در ادامه راهکارهای جبران خسارت‌های این دهه ازدست‌رفته را از زبان کارشناسان و اقتصاددانان بیان می‌کند.

یکی از اتفاقات تلخی که اقتصاد ایران در دهه ۹۰ به دلیل اتخاذ سیاست‌های غلط اقتصادی توسط دولتمردان وقت شاهد بود، افزایش بی‌عدالتی در توزیع برابر درآمد و به ‌نوعی تشدید شکاف طبقاتی و رشد فقر به ‌ویژه در دهک‌های پایین و متوسط درآمدی بوده است که شاخص اصلی آن در افزایش ضریب جینی نمود داشته است.

گفتنی است ضریب جینی یا Gini Coefficient یکی از شاخص‌های برجسته اندازه‌گیری نابرابری در توزیع ثروت و درآمد است. با اینکه اقتصاد در بیشتر زمان‌ها بر تخصیص بهینه منابع تمرکز داشته است؛ اما از اهمیت نحوه توزیع درآمد و ثروت برای سیاست‌گذاران نیز نباید غافل شد.

به طور کلی ضریب صفر جینی بیانگر برابری کامل است، جایی که همه مقادیر یکسان هستند (به‌عنوان مثال، جایی که همه درآمد یکسانی دارند). ضریب جینی یک (یا ۱۰۰درصد) بیانگر حداکثر نابرابری بین مقادیر است.

طبق گزارش‌های منتشرشده توسط مرکز آمار ایران، ضریب جینی در اکثر سال‌های دهه ۹۰ رو به صعود بوده است، این در حالی است که طی دهه ۸۰ ضریب جینی همواره در یک مسیر نزولی بود که نشان از کاهش نابرابری در توزیع درآمدها داشت.

افزایش ضریب جینی در دهه ۹۰

گزارش مرکز آمار ایران از ضریب جینی در دهه ۱۳۹۰ نشان‌دهنده نابرابری بیشتر در هر سال است. در سال ۱۳۹۱ این ضریب عدد ۰،۳۶۵۹ را نشان میدهد که در سال ۱۳۹۲ در نخستین سال فعالیت دولت یازدهم به ۰،۳۶۵۰ رسیده است و از آن سال به بعد به‌ صورت مدام ضریب جینی از برابری فاصله گرفته است.

بر اساس این گزارش، در سال ۱۳۹۳ ضریب جینی به ۰،۳۷۸۸ رسیده و در سال ۱۳۹۴ عدد ۰،۳۸۵۱ را نشان میدهد، در سال ۱۳۹۵ نیز ضریب جینی به ۰،۳۹۰۰ میرسد و در سال ۱۳۹۶ به ۰،۳۹۸۱ افزایش مییابد.

میان هشت سال فعالیت دولت‌های یازدهم و دوازدهم، سال ۱۳۹۷ بدترین سال از نظر نابرابری است، در این سال ضریب جینی با رسیدن به عدد ۰،۴۰۹۳ نابرابرترین رقم در کل دهه ۱۳۹۰ بوده است. هرچند در سال ۱۳۹۸ ضریب جینی با رسیدن به عدد ۰،۳۹۹۲ اندکی بهبود مییابد؛ اما در سال ۱۳۹۹ دوباره با یک جهش به‌ سوی نابرابرتر شدن به ۰،۴۰۰۶ میرسد.

 کاهش مصرف سرانه ایرانیان در دهه ۹۰

یکی دیگر از شاخص‌هایی که می‌توان با آن وضعیت رفاهی خانوارهای ایرانی طی دهه ۹۰ را مورد بررسی قرار داد، مصرف سرانه ایرانیان طی این دهه است، همان‌طور که در نمودار زیر مشخص است در حالی در پایان سال ۹۹ متوسط مصرف ایرانیان در سال ۹۹ به کمتر از ۳۰ میلیون تومان (حدود ۲۷ میلیون تومان) رسیده که این مقدار در سال ۹۰ حدود ۳۷ میلیون تومان بوده است، به بیانی دیگر طی دهه ۹۰، متوسط مصرف سرانه ایرانیان حدود ۱۰ میلیون تومان کاهش یافته است.

گفتنی است طی دهه ۸۰ مستمراً متوسط مصرف مردم ایران با بهبود همراه بوده و تقریباً از زیر ۲۰ میلیون تومان به سطوحی بالای ۳۰ میلیون تومان رسیده بود. لازم به ذکر است نمودار زیر بیانگر متوسط مصرف هر شهروند ایرانی بر حسب قیمت‌های سال ۱۴۰۰ است.

 بانک جهانی: دهه ۹۰، دهه ازدست‌رفته اقتصاد ایران

چندی پیش بانک جهانی در گزارشی به وضعیت فقر و رفاه توزیع‌شده در دهه ۹۰ (سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰) در ایران پرداخته و تأکید کرده است: می‌توان از دهه گذشته (۲۰۲۰ ـ ۲۰۱۱) برای اقتصاد ایران به‌عنوان «یک دهه ازدست‌رفته» از نظر فرصت رشد اقتصادی نام برد. طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ رشد سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP) به طور متوسط به نرخ سالانه ۶ درصد کاهش یافته است.

بر اساس این گزارش، از زمان وقوع انقلاب اسلامی ایران پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه کاهش فقر به ثبت رسانده است؛ اما در دهه گذشته نزدیک به ۱۰ میلیون ایرانی با فقر مواجه شده‌اند.

طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ بخشی از جمعیت ایران که زیر خط فقر بین‌المللی برای کشورهای با درآمد متوسط رو به بالا (UMIC) قرار دارند، از ۲۰ درصد به ۲۸.۱ درصد افزایش یافته است.

بنابراین، طی بازه مذکور نه‌ تنها تعداد ایرانیان فقیر افزایش یافته است؛ بلکه سطح محرومیت آنها نیز گسترش یافته است. در پایان دهه مذکور شاهد این واقعیت هستیم که ۴۰ درصد از ایرانیان در شرایطی قرار گرفته‌اند که با احتمال بیش از ۲۰ درصد در معرض فقیر شدن در آینده نزدیک قرار گرفته‌اند؛ در حالی که این میزان نسبت به سال ۲۰۱۱ ده درصد بیشتر شده است.