بحث درباره سلاح هسته‌ای یکی از پیچیده‌ترین و جدی‌ترین مباحث اخلاقی، سیاسی و امنیتی جهان است. دلایل مخالفت با داشتن سلاح هسته‌ای را می‌توان در ذیل دو دسته عقلی و شرعی قرار داد که رهبر معظم انقلاب بارها به برخی از آن دلائل اشاره داشتند. از جمله درباره حرمت ساخت بمب هسته‌ای در بهمنِ سال ۱۳۸۸ تصریح کردند: «ما اعتقاد به بمب اتم نداریم، به سلاح اتمی نداریم؛ دنبالش هم نخواهیم رفت. بر طبق مبانی اعتقادی ما، مبانی دینی ما، به کار بردن این‌گونه وسائل کشتار جمعی اصلاً ممنوع است، حرام است؛ این، ضایع کردن حرث و نسل است که قرآن آن را ممنوع کرده؛ ما دنبال این نمی‌رویم». 

متن فتوای مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۸ فروردین سال ۱۳۸۹ش در پیام رسمی ایشان به «نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح هسته‌ای و عدم اشاعه» توسط علی‌اکبر ولایتی خوانده شد. در این پیام آمده است: «به اعتقاد ما افزون بر سلاح هسته‌ای، دیگر انواع سلاح‌های کشتار جمعی، نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می‌شوند... ما کاربرد این سلاح‌ها را حرام... می‌دانیم».

ایشان در آخرین سخنرانی خود نیز تأکید فرمودند: «ما بمب هسته‌ای نداریم و نخواهیم داشت و بنا هم نداریم از سلاح هسته‌ای استفاده کنیم. اما غنی‌سازی را داریم.» (سخنرانی تلویزیونی 2 مهر 1404).

البته ممکن است در علم و فن آوری بسیار پیشرفته هسته ای، دانشمندان این حوزه به مرحله ای برسندکه خطرات و معایب سلاح هسته ای را برطرف کرده و با دقت تمام و کاملا کنترل شده آن را به کار گیرند. که در این صورت، با تغییر موضوع، حکم نیز تغییر می یابد.

در این نوشتار به مهم‌ترین دلائل عقلی و شرعیِ عدم ساخت سلاح هسته‌ای اشاره می‌کنیم: 

الف: دلائل عقلی

۱. خطرات فاجعه‌بار زیستی و انسانی

- تلفات غیرقابل تصور: یک حمله هسته‌ای می‌تواند در لحظه، صدها هزار تا میلیون‌ها نفر را بکشد و شهرها را به کلی نابود کند؛ مانند حمله اتمی آمریکا به ژاپن.

- آثار بلندمدت: تشعشعات رادیو اکتیو باعث بروز بیماری‌های وحشتناکی مانند سرطان، نواقص مادرزادی و آسیب‌های ژنتیکی برای نسل‌های آینده می‌شود؛ مانند آنچه در هیروشیما در سال 1945م و فاجعه چرنوبیل در سال 1986م اتفاق افتاد که آثار آن هنوز پس از دهه‌ها باقی‌ست.

- زمستان هسته‌ای: انفجار همزمان تعداد زیادی جنگ‌افزار هسته‌ای می‌تواند با پر کردن جو زمین از دود و غبار، باعث کاهش شدید دما، نابودی محصولات کشاورزی و قحطی جهانی شود که حیات کل بشریت را تهدید می‌کند.

 ۲. تهدید امنیت ملی و بین‌المللی

بمب هسته‌ای تهدیدات ملی و بین‌المللی دارد که مهم‌ترین آن‌ها رقابت کشورها در ساخت بمب، و احساس قدرت بیشتر و افزایش احتمال درگیری است. همچنین در کشورهایی که ثبات سیاسی ندارند، خطر دستیابی گروه‌های شورشی یا تروریستی به سلاح هسته‌ای یا مواد تشکیل‌دهنده آن، یک ترس و نگرانی بزرگ است. علاوه بر این موارد، امنیت ملی در سایر عرصه‌ها مانند آموزش، بهداشت و توسعه زیر ساخت‌ها تحت‌الشعاع ساخت و نگهداری از زرادخانه هسته‌ای قرار می‌گیرد. در واقع سایر نیازهای بشر مورد توجه کمتری قرار می‌گیرند.

۳. خطرات استفاده غیرعمدی یا اشتباهی

تاریخ نشان داده که دستگاه‌های انسانی و فناوری هرچقدر هم پیشرفته باشند، احتمال خطا وجود دارد. یک اشتباه محاسباتی، یک سوءتفاهم یا یک افسر روانی می‌تواند فاجعه به بار آورد. مانند آنچه در نیروگاه چرنوبیل در استان کی اف روسیه در سال 1986م رخ داد و با اینکه تخریب کمی داشت؛ اما آلودگی آن معادل صد بمب اتم گزارش شده است که زیان‌های مالی و انسانی فراوانی به بار آورد. گفته می‌شود حدود 5 میلیون نفر آسیب دیدند و 5 هزار مرکز مسکونی به ذرات رادیو اکتیو آلوده شدند.

۴. تعهدات حقوقی و بین‌المللی

از جمله دلائل عدم ساخت سلاح هسته‌ای، پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است که در سال 1967م (1347ش) پس از استفاده از بمب هسته‌ای  توسط آمریکا در جنگ جهانی دوم و حادثه هیروشیما بود. غیر از هند، کوبا، پاکستان، اسرائیل و کره شمالی، دیگر کشورها این معاهده را پذیرفته‌اند. طبق این معاهده، کشورهای دارای سلاح هسته‌ای نباید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهای غیربرخوردار در راه تحصیل این سلاح کمک کنند و کشورهای غیربرخوردار متعهد می‌شوند تا در این راه تلاش نکنند، هر چند به موجب ماده ۴ برخوردارها متعهد شده‌اند که فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز را در اختیار غیربرخوردارها قرار دهند. کنترل و نظارت بر اجرای این معاهده به عهده سازمان انرژی اتمی است. 

این معاهده هرچند موجب شده کشورهایی مانند آمریکا به هر کشوری که بخواهد اتهام ساخت سلاح اتمی بزند تا با تحت فشار قرار دادن آژانس بین‌المللی اتمی، کشور هدف را مورد بازرسی قرار داده و یا از مکان‌ها و میزان پیشرفت علمی و نیز تعداد دانشمندان و کیفیت و سطح علمی آنان دست یابد تا در موقع مناسب به آن کشور ضربه بزند. مانند ترور دانشمندان هسته‌ای کشورمان که همگی پس از نظارت‌های آژانس صورت گرفته است و یا گزارش مغرضانه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (رافائل گروسی) و بی‌اعتمادی افراط‌گونه او خرداد 1404 که موجب افزایش تنش و درگیری نظامی بین اسرائیل و ایران گردید.

معاهده NPT، هدف اصلی خود را جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای و خلع سلاح کشورها از آن می‌داند. کشورهای دارای سلاح هسته‌ای طبق این معاهده متعهد به حرکت به سمت خلع سلاح هستند و کشورهای فاقد آن متعهد شده‌اند که آن را کسب نکنند. پس از انقلاب اسلامی، برنامه هسته‌ای ایران همواره مورد مناقشه بوده است و علی‌رغم دسترسی آژانس به مراکز هسته‌ای، باز مورد تحریم‌های شدید اقتصادی قرار گرفته است. اما ایران بر حق خود برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و دستیابی به چرخه کامل سوخت تأکید دارد. با این حال، جمهوری اسلامی ایران تلاش نموده با کسب دانش هسته‌ای و غنی‌سازی اورانیوم برای مصارف صلح‌آمیز، نیازهای خود را در زمینه‌های انرژی، کشاورزی، صنعت، پزشکی و... تامین نماید.

علاوه بر معاهده NPT، داشتن سلاح هسته‌ای می‌تواند منجر به انزوا یا تحریم‌های شدید بین‌المللی شود.

۵. دلایل اقتصادی

سلاح هسته‌ای، هزینه‌های گزافی دارد؛ از تحقیقات اولیه گرفته تا ساخت، نگهداری امن و در نهایت امحای ایمن آن.