1-5-2. شیعیان عراق

دستاوردهای انقلاب اسلامی برای شیعیان عراق انکارناپذیر است، به طوری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی موجی از احساسات اسلامی و ضد بعثی مردم عراق و به خصوص شیعیان را فرا گرفت و آنان را پس از سال‌ها فشار و سختی به رهایی از این شرایط سخت امیدوار ساخت. جوش و خروش جوانان، آنان را به سوی رهبری سوق داد که با هدایت خود آن‌ها را به سوی هدفشان که ایجاد جمهوری اسلامی بود، گسیل بدارد؛ لذا گروه گروه از مسلمانان متعهد به نجف می‌رفتند و ضمن در اختیار قراردادن همه امکانات خود به آیت الله سیدمحمدباقر صدر برای انجام هر کاری اعلام آمادگی می‌کردند. (جمعی از نویسندگان نهاد رهبری در دانشگاه‌ها، بی تا: 281)

آیت الله صدر در نظر داشت به کمک مردم و حزب «الدعوه»، رژیم بعث را سرنگون و حکومت اسلامی را به شیوه حکومت ایران، یعنی جمهوری اسلامی بر پایه ولایت فقیه بنیان گذارد که رژیم بعث با آگاهی از این مقصود، وی را در منزلش تحت نظر قرار داد. این در حالی بود که طرف‌داران ایشان در سیزده ژوئن سال 1979م انتفاضه «رجب» را ترتیب دادند و جمعیت زیادی از شهرهای مختلف عراق برای اعلان قبول مرجعیت و رهبری ایشان رهسپار نجف شدند. در تظاهرات رجب، بخش عظیمی از استادان دانشگاه، دانشجویان، کارگران و کشاورزان شرکت کردند و در شهرهای کربلا، کوفه و مدینه الثوره نیز تظاهراتی رخ داد. در همین حال، آیت الله صدر از اقامتگاه خود در نجف فتوایی صادر کرد و مبارزه بر ضد حزب بعث را واجب شمرد (سیف زاده، 1379: 228).

آیت الله صدر در عراق نقشی را برعهده گرفت که امام خمینی در ایران عهده دار بود و از سویی سال‌ها ارتباط این دو روحانی عالی مقام شیعه و دیدگاه‌های مشترکشان، خود زمینه مناسبی برای تأثیر پذیرفتن عراق از انقلاب اسلامی بود. در این شرایط بود که رژیم بعث با شدت گرفتن مبارزات مردمی در هشتم آوریل سال 1980 م به این مبارزات واکنش بسیار شدید نشان داد و رهبر انتفاضه عراق آیت الله محمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی را دستگیر و سپس اعدام نمود. این در حالی بود که در این ماه بیش از سی هزار شیعه نیز از عراق به ایران اخراج شدند (همان).

همچنین، ظهور تأثیرات انقلاب اسلامی در عراق را می‌توان در تشکیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق مشاهده کرد. این مجلس در نوامبر سال 1982م به دست علما و غیرروحانیون عراقی تشکیل شد که اوایل سال 1980م به ایران آمده بودند. مجلس اعلا که رهبری آن را شهید آیت الله محمدباقر حکیم بر عهده داشت، تا سقوط صدام در ایران مستقر بود و به عنوان ارگان عالی رهبری مبارزه شیعه در عراق به فعالیت مشغول بود (دکمجیان، 1366: 204). هدف از تشکیل مجلس اعلای انقلاب اسلامی، متحدکردن و پیش بردن مبارزه علیه رژیم بعث بود و در بیانیه‌ای شش ماده‌ای، اصول مد نظر خود را که شامل اصل «نه شرقی و نه غربی» در سیاست خارجی، برقراری حکومت اسلامی در عراق، وحدت اسلامی، کمک به جنبش‌های آزادی بخش و اعتقاد به جمهوری اسلامی ایران بود، اعلام کرد. (علوی و قربانی، 1379: 84)

فشار بر ضد شیعیان تا زمان سقوط صدام حسین در عراق ادامه داشت؛ اما با اشغال عراق به دست امریکا و سقوط رژیم بعث، زمینه برای بازگشت شیعیان انقلابی عراق همچون ابراهیم جعفری، نوری مالکی، خاندان حکیم و... که سال‌ها تحت عناوینی چون حزب «الدعوه» و «مجلس اعلای انقلاب اسلامی» به مبارزات خود ادامه دادند محیا شد و آن‌ها با بازگشت به عراق و در جریان انتخابات عمومی توانستند با استقبال مردم عراق به قدرت رسیده، حکومت این کشور را اداره کنند.

1-5-3. شیعیان نیجریه

شکل‌گیری شیعیان در نیجریه به بعد از انقلاب اسلامی برمی‌گردد. با وقوع انقلاب اسلامی، افکار و تعالیم انقلاب و اندیشه امام خمینی در میان جوانان و اقشار مختلف مردم نیجریه جای گرفت و گرایش به مذهب تشیع گسترش یافت. این امر موجب شد که اولین گروه شیعه در نیجریه با نام «حرکت اسلامی شمال نیجریه» به رهبری شیخ یعقوب «زاک زاکی» شکل بگیرد. او که در سال‌های اول انقلاب بعد از سفری که به ایران داشت، به تشیع گرایید، به انقلاب اسلامی ایران و بنیان‌گذار آن توجه خاصی کرده، خود را از رهروان امام خمینی می‌داند (مهرنیا، 1378: 14-15).

حرکت اسلامی شمال نیجریه که نخست کار خود را از مراکز آموزش عالی شروع کرد، در اواخر دهه 1980م به روستاها و شهرها نفوذ کرد و در دهه 1990م به جنبشی مردمی و فراگیر در نیجریه تبدیل شد، به طوری که در عموم مراسم‌های مذهبی و سیاسی که سازمان دهی می‌کند، جمعیت میلیونی در آن شرکت می‌کنند.

شیخ زک زاکی در این باره در مصاحبه با مجله نیوز در 23 ژوئن 2000 م می‌گوید:

«از سال 1984 م ما روز قدس را برای راهپیمایی اعلام کردیم و ژانویه امسال نیز آن را برگزار نمودیم. این روز به عنوان روز هم‎بستگی با ملت فلسطین گرامی داشته می‌شود. بنابراین از سال 1984م تاکنون ما تظاهرات مذکور را در پایان ماه مبارک داشته‌ایم و راهپیمایی امسال انجام شد و بیش از یک میلیون نفر از ایالت "زاریا" و شهرهای دیگر در آن شرکت کردند و اخیراً در پایان ماه آوریل عاشورای حسینی را داشتیم که این مراسم سوگواری پسر پیامبر اسلام حسین بن علی علیه السلام با شرکت صدها هزاران نفر از مردم که لباس‌های سیاه پوشیده بودند در کمال حزن و اندوه برگزار شد» (زاک زاکی، 1379: 18).

این تأثیرات بی‌بدیل انقلاب اسلامی بر شیعیان نیجریه موجب شد در سال‌های اخیر با تحریک رژیم آل سعود، ارتش و مقامات دولت نیجریه احساس خطر کنند و به سرکوب اجتماعات شیعیان این کشور بپردازند؛ به طوری که در جریان حمله ارتش به مسجد شیعیان شهر زاریا در سال 2015م 350 نفر از شیعیان به شهادت رسیدند و شیخ یعقوب زک زاکی رهبر شیعیان نیجریه دستگیر شد.

1-5-4 . شیعیان بحرین

در بحرین نیز با توجه به اکثریت شیعیان این کشور، انقلاب اسلامی تأثیر عمیقی بر مردم آن گذاشت. هنگام پیروزی انقلاب اسلامی مقامات بحرینی از آن استقبال کردند و مطبوعات به تجلیل از امام خمینی پرداختند. بعد از پیروزی انقلاب مردم بحرین با حمل پلاکارد، تظاهرات عظیمی در حمایت و هم‌بستگی با انقلاب اسلامی برپا کردند. در سال 1981م حکومت بحرین قیام «جبهه رهایی‌بخش بحرین» را که از انقلاب اسلامی تأثیر گرفته بود، سرکوب کرد (اسپوزیتو، 1382: 52). این تأثیرپذیری قیام مردم بحرین از انقلاب اسلامی را می‌توان در مواردی چون استفاده از شعارها و نمادهای اسلامی، استفاده از مساجد به عنوان پایگاه‌های اصلی قیام، برخورداری از عنصر رهبری قیام همچون «شیخ عیسی احمد قاسم» و وجود فرهنگ ایثار و شهادت در میان مردم بحرین مشاهده کرد. این اعتراضات مردمی به رژیم آل خلیفه که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد، در سال‌های اخیر با شکل‌گیری بیداری اسلامی، رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفت و همچنان ادامه دارد. 

1-5-5. شیعیان عربستان

شیعیان عربستان نیز با تأثیر از انقلاب اسلامی بر ضد سال‌ها تبعیض و فقر و استضعافِ حکومت آل سعود در حقشان قیام کردند. آن‌ها که بیشتر در مناطق شرقی و نفت‌خیز عربستان سکونت دارند، به‌رغم برخورداری از این نعمت، از محروم‌ترین اقشار در عربستان هستند. این اجحاف و بی‌عدالتی که دولت آل سعود در حق شیعیان روا داشت، موجب شد که اولین شعله اعتراضات با اثرپذیری از انقلاب اسلامی در روز 27 نوامبر سال 1979م شکل بگیرد. در این روز که مصادف بود با روز عاشورا، شیعیان منطقه «شرقیه» عربستان با در دست داشتن عکس‌های امام خمینی تظاهرات کردند که این حرکت مردمی با دخالت گارد ملی عربستان به خشونت و کشته شدن تعدادی از شیعیان انجامید (جمعی از نویسندگان، 1368 (245-246.

این اعتراضات در مقاطع مختلف ادامه یافت و در سال‌های اخیر با دستگیری و اعدام رهبر شیعیان عربستان «شیخ باقر النمر» به اوج خود رسید و شیعیان منطقه شرقیه همچون آتش زیر خاکستر منتظر فرصتی برای شعله‌ور شدن هستند.

از سویی دیگر، شکل‌گیری «سازمان انقلاب اسلامی جزیره العرب» در سال 1975م در منطقه شرقیه و انجام فعالیت‌های گسترده در سال‌های بعد از انقلاب را می‌توان از دیگر تأثیرات انقلاب اسلامی در میان شیعیان عربستان دانست. این سازمان در سال 1992م نام خود را به «جنبش اصلاح طلبان جزیره العرب» تغییر داد و با دور شدن از مواضع پیشین خود، در سال‌های اخیر به گفتگو و مذاکره با رژیم سعودی روی آورده است.

 (روزنامه کیهان: 5/12/1372).