کلمه «بیت» به معنای خانه، ۷۱بار با مشتقات آن در قرآن آمده است. این کلمات در دوازده مورد با مصداق بیت‌ا... (خانه خدا)، یعنی کعبه، دو مورد برای بیت عتیق، دو مورد بیت‌المعمور و باقی موارد به معنای خانه، همان محیط مخصوص زندگی خانواده آمده است. این اولین نشانه اهمیت خانه و خانواده در اسلام است. اولین کارکرد خانه، تأمین آرامش جسم و تسکین جان اعضای آن است. فضای محدود و امن خانه، حریمی برای ابراز احساسات، بیان اسرار، براورده  شدن غرایز و تأمین نیازهای جسمی و روحی انسان است. حالا می‌خواهیم ویژگی‌های یک خانواده اسلامی در یک خانه اسلامی را بررسی کنیم.

سکون و آرامش

خداوند در قرآن می فرمایند: «والله جعل لکم من بیوتکم سکناً» خداوند خانه های شما را محل سکونت و آرامش برایتان قرار داد. 

واژه «سکن» به معنای هر چیزی است که انسان به وسیله آن تسکین یابد. انسان علاوه بر نیاز به سکونت در خانه، به محلی برای تسکین آلام روحی، رها شدن از برخی قیودات اجتماعی، استراحت به نحو دلخواه، خلوت  کردن و راز و نیاز با خدا و محارم نیاز دارد. اگر خانه تأمین کننده این نیازها نباشد، مسکن نخواهد بود.

همسران بامحبت

ارزش خانواده بیش ازهر چیز بر پایه مودّت ودوستی بین اعضای آن استوار است؛ از نگاه قرآن، خانواده، محل محبت ودوستی است. درآیه۲۱سوره روم آمده است: «وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکمْ مِنْ أَنْفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکنُوا إِلَیهَا وَ جَعَلَ بَینَکمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فِی ذَٰلِک لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکرُونَ؛ ازنشانه های اواین است که ازخود شما جفت هایی برای شما آفرید تا نزد ایشان آرامش یابید و میان شما دوستی و مهربانی برقرار کرد. همانا دراین نشانه هایی است برای آنان که می اندیشند».

(سُکنی) دست یافتن به مقام سکونت وآرامش است و این تعبیر در قرآن اشاره به این واقعیت دارد که  آرامش، مقام و موقعیتی است که انسان در پهنه هستی باید بدان دست یابد و از دیدگاه قرآن وظیفه خانواده زمینه سازی برای همین هدف است. الفت زن و شوهر و همکاری آن دو با نیروی عشق و محبت در مسیر کمال، رحمت و مهربانی را برای خانواده و دیگران به بار می آورد.

 مراقبت و حمایت اقتصادی

دنیای کودک دنیای ضعف و ناتوانی است. در برخی روایات به این نکته اشاره شده است که نوزاد انسان، ضعیف ترین موجود نسبت به نوزادهای دیگر حیوانات است. کودک انسان برای برآوردن نیازهای اولیه اش، نیازمند حمایت و مراقبت پدر و مادر است. به همین دلیل از نگاه اسلام رسیدگی به فرزندان ازنظر خوراک، پوشاک و مسکن، از وظایف پدر و مادر شمرده شده است. در تعالیم اسلامی سفارش های بسیاری درباره تغذیه کودک و شیوه‌های درست آن بیان شده است که ازجمله آن ها روایاتی است که بر تغذیه کودک با شیر مادر تأکید کرده و آن را با برکت ترین غذا برای کودک معرفی کرده است. در برخی دیگر از روایات به پدر و مادرها توصیه شده است که به کودکان خود غذاهای مقوی بدهند تا از رشد جسمی خوبی برخوردار شوند.

مراقبت ها و حمایت های روانی و عاطفی

شاید هیچ نیازی به اندازه نیاز عاطفی و نیاز به مهر و محبت برای انسان مهم نباشد. به جرئت می توان ادعا کرد که نقش این گونه نیازها در ادامه حیات متعادل انسان از نقش نیازهای اقتصادی و معیشتی کمتر نیست، طوری که محرومیت از این نیاز باعث بروز عوارض و آسیب‌های روانی می شود. فرزندان، رحم، شفقّت، مهربانی، نیکوکاری، ازخودگذشتگی، ادب، فروتنی و سایر فضیلت های نفسانی را در سال های اول زندگی از رفتارهای پدر و مادر می آموزند. این عطوفت پدر و مادر و آرامش خانوادگی است که  شخصیت فرزندان را می سازد. به همین دلیل نبود این عطوفت و بی توجهی به  نیازهای روانی فرزندان، زمینه را برای خروج آنان از حالت تعادل شخصیتی و گرایش به  ناهم نوایی با جامعه و ارزش های آن فراهم می کند. علاقه پدر و مادری و مراقبت دقیق ابتدایی آنان، اگر توأم با گرمی و ثبات و پایداری باشد، زیربنای حسن رضایتمندی و اطمینان و اعتماد به  دیگران را در کودک ایجاد می کند و او را به  تعادل شخصیتی نزدیک تر می کند. اسلام به  پدر و مادرها سفارش می کند که  تلاش کنند از جنبه های عاطفی و روانی، فرزندان خود را حمایت و مراقبت کنند. توصیه های زیر از مواردی است که  در قرآن و سیره ائمه (علیهم السلام) وجود دارد.

کودکان را دوست داشته باشید و به  آن ها مهربانی کنید

درباره وعده ای که به کودکان می دهید بی تفاوت نباشید

فرزندان را ببوسید چون به  کمال معنوی شما اضافه می شود

با کودکان مثل خودشان رفتار کنید

برای بازی با کودکان وقت بگذارید

 مراقبت ها و حمایت های دینی

در نگاه اسلام، زندگی انسان محدود به این دنیا نیست؛ بلکه زندگی واقعی در سرای آخرت است و نیاز انسان به  دین، برای مصون  ماندن از آسیب هایی که  زندگی اش را به  خطر می اندازد، یک نیاز اساسی است. از این  رو، مراقبت از فرزندان در برابر اندیشه های باطل که  سعادت آنان را به مخاطره می اندازد، یکی از وظایف پدران و مادران است. در روایات به  والدین توصیه شده است که  درباره امور دینی و عقیدتی فرزندانشان حساسیت داشته باشند و پیش از اینکه اندیشه های باطل به  آن ها القا شود، امور دینی شان را به  آنان بیاموزند.

فرزندان مهربان

فرزندان هم مسئولیت هایی دربرابر والدین دارند. از دیدگاه قرآن شایسته است که  رفتار فرزندان در برابر پدر و مادر آمیخته با احترام و محبت باشد. خداوند می فرماید: «فلا تقل لهما أفّ» و بر فرزندان لازم است که  از پدر و مادر خویش نگهداری و مراقبت کنند، همان گونه که  در سوره اسراء می فرماید: «وَقَضَى رَبُّک أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَبِالْوَالِدَینِ إِحْسَانًا إِمَّا یبْلُغَنَّ عِنْدَک الْکبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ کلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا کرِیمًا* وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا کمَا رَبَّیانِی صَغِیرًا»؛ پروردگارت مقرر فرمود که  جز او را نپرستید و به  پدر و مادر نیکی کنید، چنانچه یکی یا هر دو آن ها نزد تو به  پیری رسند به  ایشان سخنی رنجش آور نگو و بر سرشان فریاد مکن و با ایشان سخنی کریمانه بگو و با آنان مهربانانه فروتنی کن و بگو پروردگارا همان گونه که آن ها مرا در کودکی پرورش دادند، تو نیز آن ها را مشمول رحمت خویش گردان.

 

تجمل‌گرایی یا فقر فرهنگی؟

 مریم صف‌آرا