هر یک از زن و مرد برای اداره بهتر زندگی و تأمین آسایش و حفظ کیان خانواده، نسبت به یکدیگر مسئولیت‌ها و وظایفی برعهده دارند که گرچه این وظایف متفاوتند؛ ولی متناسب و هماهنگ با ساختار وجودی آن‌ها بوده و مایه تحکیم و حفظ خانواده می‌گردد؛ بدین ترتیب می‌توان گفت که هر کدام در انجام وظیفه خود کوشاتر باشند، نقش بیشتری در تحکیم خانواده خواهند داشت.

در این میان گرچه رعایت پاکدامنی و عفّت در زندگی زناشویی از سوی زنان مهم‌تر و تأثیرگذارتر است؛ اما حقیقت آن است که برخورداری از این صفت ارزشمند، جزء وظایف متقابل همسران بوده و آراستگی هر یک از آنان به ملکه عفّت، نتایج گران بهایی در تأمین سعادت خانوادگی آنان ایفا می‌نماید. برخی از این آثار و نتایج که انگیزه تأکید فراوان بر این صفت اخلاقی است، عبارتند از:

1. جلب اعتماد همسر

اعتماد به همسر، یکی از ضروریات زندگی خانوادگی و مایه استحکام و سعادت زندگی زناشویی است تا جایی که می‌توان گفت بدون آن نمی‌توان زندگی خوش و باصفایی داشت؛ زیرا انسان غیرعفیف، همواره نگرانی و بی‌اعتمادی همسرش را به دنبال دارد که این موضوع عامل بسیاری از ناراحتی‌ها، مشکلات روحی و به دنبال آن اختلافات خانوادگی است.

عفّت انسان موجب می‌شود که همسر به پاکی و سلامت اخلاقی او اطمینان پیدا نموده، با دلی خوش و خاطری آسوده به انجام وظایف خانوادگی بپردازد؛ زیرا می‌داند که عفّت همسرش مانع آلودگی او به زشتی‌هاست. امیرالمومنین حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «عفت، انسان را حفظ می‌کند و او را از پستی‌ها نگه می‌دارد».

2. پاکدامنی همسر

یکی از آثار حفظ عفّت در محیط خانوادگی، پاکدامنی همسر است؛ زیرا اگر شوهر عفیف باشد، پاکدامنی او در اخلاق و رفتار همسرش نیز تأثیر داشته، او را به سوی خوبی‌ها سوق می‌دهد. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: «از زنان مردم چشم بپوشید تا همسرانتان عفیف بمانند».

3. تحکیم پیوند خانوادگی

خویشتن‌داری و عفاف محیط خانواده را از فساد اخلاقی و اختلافات ویرانگر در امان می‌دارد؛ زیرا عفّت، بزرگ‌ترین عامل حفظ انسان از غلتیدن به ورطه فساد و تباهی است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمودند: «نتیجه پاکدامنی، مصون ماندن است».

انسان عفیف، بیش از حدّ لازم طلب نمی‌کند و در زندگی زناشویی به همسر خود قانع بوده، در پی هوسرانی نمی‌رود.

امیرالمومنین حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «هر کس آنچه را نمی‌یابد بخواهد، به [زینت] عفت آراسته نیست».

در مورد راه‌های دست‌یابی به عفّت و پاکدامنی در زندگی زناشویی نیز گفتنی است که دست‌یابی به چنین ملکه‌ای از طریق شناخت، به‌کارگیری و تقویت عواملی امکان‌پذیر است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1 . غیرت

غیرت، نفرت طبیعی انسان از مشارکت دیگران در چیزی است که محبوب اوست. وجود این صفت در فرد باعث می‌شود که وی از آنچه دوست دارد و یا وظیفه محافظت از آن بدو سپرده شده است، نگاهبانی نماید. 

در روایات اسلامی آمده است که خدای تعالی دارای صفت غیرت است و انسان‌های غیور را دوست دارد و به دلیل وجود همین صفت بود که کارهای زشت را حرام نموده است. 

غیرت، عاملی است که انسان را از ارتکاب فساد و تباهی حفظ کرده، موجب پاکی او می‌گردد. این امر نشانگر رابطه مستقیم صفت غیرت و مردانگی با پاکدامنی است، به همین دلیل است که هر کس به قدر بهره‌مندی از مردانگی، از پاکدامنی نیز برخوردار خواهد بود. امیرالمومنین حضرت علی علیه‌السلام در این زمینه فرمودند: «ارزش مرد به اندازه همت او... و عفتش به اندازه غیرت اوست».

زن و شوهر غیرتمند نه خود را به هوسرانی‌های زودگذر سرگرم می‌کنند، نه زمینه فساد را برای دیگران آماده می‌کنند و نه نسبت به بی‌عفتی اعضای خانواده بی‌اعتنا هستند؛ بنابراین همان‌گونه که وظیفه دارند با دیگر مردان و زنان نامحرم رابطه برقرار نساخته و از چشم چرانی، هوسرانی و پیروی از خواهش‌های نفسانی خودداری نمایند، شایسته است همسر و فرزندان خود را از انجام کارهایی که موجب لکه‌دار شدن عفّت خانواده می‌گردد، بازداشته، گفتگوها، حجاب و پوشش، رفت و آمد، معاشرت و مهمانی‌ها را کنترل کنند تا با مراقبت صحیح نه افراطی از خطرات احتمالی جلوگیری نمایند.

 2. تأمین نیازهای جنسی

ارتباط صمیمی بین زن و شوهر، بقای کانون گرم و پر نشاط خانواده را تأمین می‌نماید که جز با محدود کردن بهره‌وری‌های مشروع در خانواده و منع لذت‌جویی‌های غیرمشروع در محیط اجتماع حاصل نمی‌شود.

در حقیقت کسی که نیازهای غریزی‌اش در محیط خانواده، از طریق صحیح و مشروع تأمین می‌گردد، به راحتی می‌تواند در محیط بیرون و در برخورد با زمینه‌های فساد جنسی، خود را کنترل نماید.

در این میان گرچه تأمین نیازهای جنسی همسر از وظایف مشترک زن و مرد در زندگی زناشویی است؛ ولی این وظیفه بیشتر بر دوش زن قرار دارد؛ زیرا شوهر به علّت حضور بیشتر در جامعه و خصلت تهاجمی بودن غریزه‌اش، بیشتر در معرض خطر قرار دارد و اگر از طرف همسرش به درستی ارضا نشود، امکان خطر انحراف و آلودگی او را تهدید خواهد کرد.

3 . آراستگی همسر

زیبادوستی و زیباطلبی از امور فطری انسان‌هاست، به همین دلیل هر انسانی از زیبایی و آراستگی لذّت برده و از ژولیدگی و زشتی دوری می‌جوید؛ بنابراین یکی از راه‌های عفیف ماندن زن و مرد آن است که هر یک خود را برای همسر بیاراید تا زیبایی و نشاط محیط خانواده دوچندان گردد.

امام صادق علیه‌السلام در این زمینه فرمودند: «شایسته نیست زن، خود را [بدون زینت] رها کند، گر چه با آویزان کردن گردنبندی باشد و سزاوار نیست دستش را بدون رنگ بگذارد، اگرچه با کمی حنا باشد، هر چند آن زن سالخورده باشد».

البتّه نباید از نظر دور داشت که زن نیز از شوهرش انتظار دارد به وضع ظاهری خود رسیدگی کرده، لباس پاکیزه بپوشد، بوی خوش استعمال کرده و همواره آراسته و زیبا باشد؛ زیرا این آراستگی نقش بسزایی در پاکدامنی زن خانواده خواهد داشت.

امام رضا علیه‌السلام در این زمینه می‌فرمایند: «آمادگی (آراستگی مرد) بر عفت و پاکدامنی زن می‌افزاید و گروهی از زنان، عفت خود را ترک کردند؛ زیرا شوهرانشان خود را برای نیازهای آن‌ها آماده نکردند».

4. حیا

اکثر مواقع واژه عفّت و حیا در کنار هم به کار می‌روند و در انجام یک عمل پسندیده و یا ترک یک کار نادرست، لازم و ملزوم یکدیگرند.

حیا، حالت شرمساری و خجلت در ارتکاب اعمال ناپسند است. این صفت مایه دوری از کارهای زشت بوده، صفا، پاکی و عفّت را در محیط زندگی خانوادگی به ارمغان می‌آورد، در حالی که پرهیز نکردن از کارهایی نظیر شوخی‌های زننده، سخنان زشت و ناروا، توصیف مفاسد اخلاقی دیگران و...  که شرم و حیا را در انسان ضعیف و کمرنگ می‌کند، منجر به خدشه‌دار شدن عفّت انسان و محیط خانوادگی می‌گردد.

بنابراین، انسان هر اندازه به حیای خود و همسرش اهمیت دهد، بر عفّت و پاکدامنی اعضای خانواده‌اش افزوده و موجب استحکام روابط جمعی و خانوادگی خواهد شد. امیرالمومنین حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «عفت به اندازه حیای [انسان] است.»

ویژگی عفت و حیا، عاملی بسیار مؤثر در حفظ و ارتقای موقعیت و شخصیت زن و نیز گرایش مرد به سوی زن است. ناگفته نماند که حیای زن در برابر مردان بیگانه ارزشمند است و از آن به «حیای عاقلانه» یاد می‌شود و باعث ارتقاء سطح سازگاری همسران می‌شود. اما در مقابل «حیای احمقانه» در ارتباط میان زن و شوهر زمینه ناسازگاری آنان می‌شود .حیایی برخاسته از دانایی، نه حیایی که پیامد نادانی است.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: «بهترین زنان شما کسی است که چون با همسرش خلوت کند، جامه حیا از تن به در کند و چون بپوشد و همراه او شود، زره حیا را بر تن کند».

حضرت بهترین زن را کسی می‌داند که چون جامه بپوشد و از خانه بیرون رود، لباسی از حیا و عفت بر تن کند که مانند سپر و زره حافظ او باشد؛ یعنی با چنان وقار و سنگینی راه برود که تیرهای نظر جوانان هرزه اجازه ورود به شخصیت او را نداشته باشد؛ ولی در خلوت با شوهر، هرگونه ظرافت‌کاری، طنّازی و عشوه‌گری برای زن نه تنها جایز؛ بلکه بهتر است. بهترین زن مسلمان، زنی است که در زمان خلوت با شوهرش، خوش زبان و شیرین حرکات باشد. چیزی که زن را در ردیف بهترین زنان مسلمان قرار می‌دهد، همین است که بتواند این دو حالت به ظاهر متناقض را در وجود خود حفظ کند. خلاصه آنکه زن باید با لباس رزم و بزم خود را بشناسد و هر یک در جای خود بپوشد .

برخی ممکن است کمرویی را مترادف با حیا و عفت بگیرند. به خصوص اگر این پدیده درباره دختران مطرح شود آن را تایید و تمجید هم می‌کنند. اما باید به این موضوع توجه داشت که حیاء و کم رویی، دو امر متفاوت هستند.

حیاء و عفت یک امر ارادی است؛ ولی کمرویی یک امر غیرارادی می‌باشد. حیاء شاخص ایمان و بیانگر رشد مطلوب شخصیت است. ممکن است در هر دو، یک نوع کناره‌گیری وجود داشته باشد؛ ولی در کمرویی به علت عدم توانایی در ابراز وجود است؛ ولی در حیا به خاطر امر مطلوب‌تر است.

حیاء یکی از ارزش‌های اخلاقی است که فرد را از ارتکاب کارهایی که از نظر اجتماعی و اخلاقی ناپسند است، باز می‌دارد. فردی که دارای حیاء است، نسبت به دیگران فرصت انتخاب صحیح بیشتری دارد؛ زیرا فرصتی را پیدا می‌کند که بتواند کنار بایستد و با تفکر موقعیت را بنگرد و سپس آگاهانه و با اندیشه عمل نماید. از این رو در آیات و روایات، حیاء و شرم مورد تمجید قرار گرفته؛ اما کمرویی نکوهش شده است.

حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرمودند: «حیاء جز خوبی به بارنمی آورد».

امیرالمومنین حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «شرم و حیاء وسیله رسیدن به هر زیبایی و نیکی است».

امام صادق علیه‌السلام در نکوهش کم رویی و آثار نامطلوبی که به دنبال دارد می‌فرمایند: «هر کس که کمرو باشد، کم دانش شود».

برخی روایات کمرویی و خجالتی بودن را عامل محرومیت معرفی می‌کند. همان‌طور که افراد کم رو در کسب دانش، تحصیل موقعیت‌های اجتماعی بالا و دفاع از حقوق خود دچار مشکل می‌شوند، در پیشرفت و تعالی نیز با موانعی رو به رو می‌شوند؛ بنابراین درباره فرق حیاء و کم رویی می‌توان گفت: حیاء یک فضیلت است و باعث ترقی، کمال و مسئولیت‌پذیری اجتماعی می‌شود و مورد ستایش افراد جامعه است؛ اما کم رویی سبب محرومیت از رسیدن به تعالی روحی، شکوفایی استعدادها و خلاقیت فرد و گریز از مسئولیت‌پذیری می‌شود و قابل پذیرش برای جامعه نمی‌باشد، در حالی که حیا قدرت نه گفتن و شجاعت را افزایش می‌دهد، افراد کمرو از نه گفتن به دیگران می‌هراسند؛ از این رو چه بسا دچار برخی بزه‌ها و انحرافات می‌شوند.

در نتیجه می‌توان گفت که حیا و عفت برای زنان و مردان لازم و پسندیده است و البته در روابط زناشویی می‌باید به گونه‌ای عمل کرد که رضایت هر دو یعنی زن و شوهر حاصل گردد.