این روزها اقتصاد علمی مهندسی همانند فیزیک معرفی می‌شود که فقط می‌پرسد، هدف شما چیست و در پاسخ، راه رسیدن به آن را نشان می‌دهد. تشبیه نادرست اقتصاد به فیزیک، از قدیم در ادبیات اقتصاد متعارف بوده است. هاسمن و مک فرسون در کتاب «تحلیل اقتصادی فلسفه اخلاق و سیاست عمومی به خوبی این مغالطه را رد می‌کنند. آن‌ها استدلال می‌کنند که اقتصاددانان، کارشناسان بی‌طرف نیستند.

بگذارید همین نکته را کمی بسط دهم. اقتصاددان هم در فهم واقعیت اقتصادی و هم در تجویز، نسخه سوگیری معرفتی و اخلاقی دارد. وقتی اقتصاددانی تحت تأثیر مکتب پولی فریدمن تورم را پدیده پولی بداند و تحت تاثیر نظریه دولت شر فریدمن و هایک، کسری بودجه دولت را عامل اصلی افزایش نقدینگی و در نتیجه تورم بداند، نسخه تجویزی او هم چیزی جز خلاص شدن از دست دولت شر نخواهد بود. در قالب این سوگیری معرفتی، نقش مخرب بانک‌ها در خلق و توزیع ناعادلانه نقدینگی یا دیده نمی‌شود و یا کم اهمیت جلوه داده می‌شود. بگذارید استدلال هاسمن و مک فرسون را تقویت کنم. در دانش اقتصاد اهداف و ارزش‌ها هم هدف‌اند و هم وسیله. در اقتصاد رایج، آزادی هم هدف محوری است و هم ابزار دستیابی به آن، اقتصاددان می‌پذیرد که «آزادی» خوب است و بهترین راه رسیدن به آن، «آزادی» (آزاد گذاشتن بازارها، مقررات‌زدایی، و...) است. این خطای استدلالی هم توسط فریدمن صورت گرفته و در بیان برخی مسئولان اقتصادی منعکس شده است که اقتصاددان در مورد اهداف اختلاف ندارند و عمده اختلاف آن‌ها در مورد چگونگی دستیابی به آن است که در سایه اقتصاد اثباتی حل و فصل می‌شود. این در حالی است اقتصاددانان در تعریف هدف و ارزشی مثل عدالت و اهمیت رتبی آن نسبت به سایر اهداف اختلاف دارند، برای نمونه تعریف طبیعت‌گرایانه امثال هایک و فریدمن از عدالت باعث می‌شود که وضعیت بازاری را عادلانه بپندارند و مداخله در آن را رد کنند، همان‌طور که تعریف رالز از عدالت باعث می‌شود که او لازمه عدالت را بیشینه کردن بهره‌مندی ضعیف‌ترین افراد جامعه (ماکس مین) بداند. گذشته از اینکه اقتصاددانان تعریفی بازاری از ارزشی مثل رفاه دارند و آن را بر اساس قیمت تعریف می‌کنند، در تحلیل آن‌ها اضافه رفاه فاصله بین قیمت پرداختی و قیمت انتظاری است. بهینه پرتو هم مفهوم ارزشی خاص خودش را دارد. بخشی از ارزش‌های اقتصاددان در شاخص‌های اقتصادی نهفته است. اینکه ما مکاتب اقتصادی متعددی داریم، هم متاثر از تعاریف متفاوت از اهداف و ارزش‌های اقتصادی است و هم متاثر از اختلاف دیدگاه‌ها در مورد چگونگی تحقق آن اهداف. اگر از اقتصاددان متعارف بپرسی چگونه مشکل تورم را حل کنم تا رفاه مردم افزایش پیدا کند، می‌گوید از طریق آزادی، بازارها را آزاد بگذار، در اقتصاد مداخله نکن، تا تورم مهار شود، وی آزادی را ارزشمند می‌داند، هم برای آن ارزش ذاتی قائل است و هم ارزش ابزاری! و به همین خاطر است که گفتم اقتصاددان حتماً درگیر ارزش داوری معرفتی و اخلاقی می‌شود. این نکته هم در تحلیل هاسمن و مک فرسون آمده است که این‌گونه نیست که اقتصاددانان همچون تحلیلگرانی بی‌طرف، ارزش‌ها و اهداف را از سیاستمداران بگیرند و فقط راه رسیدن به آن را نشان دهند، چون سلسله ارزش‌ها و اهداف سیاستمداران کامل نیست، اقتصاددان با چارچوب ارزشی خودش آن را پر می‌کند. برای نمونه اقتصاددانان معمولاً این سوگیری ارزشی را دارند که یارانه نقدی را بر کالایی ترجیح می‌دهند، نه فقط به این خاطر که این نوع یارانه رفاه افراد را بیشینه می‌کند؛ بلکه به این خاطر که اساساً آزادی را هدفی ارزشمند می‌دانند و به همین خاطر است که آمارتیا سن، اسم کتابش را می‌گذارد: «توسعه به مثابه آزادی»، یعنی آزادی هم هدف است و هم وسیله.