حجت‌الاسلام دکتر مجتبی مصباح یزدیدر مصاحبه‌ای پیرامون پیام حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه‌ی علمیه‌ی قم درباره «اولویت مأموریت‌های علمی و پژوهشی حوزه علمیه در گام جدید» و همچنین «چرایی و چگونگی تعامل حوزه با دانشگاه و مراکز پژوهشی در راستای تحقق توصیه‌های رهبر معظم انقلاب» مرقوم داشتند:

بسم الله الرحمن الرحیم

خدای متعال را سپاس می‌گوییم که در این بحران‌های فکری، سیاسی، امنیتی و اخلاقی جهان معاصر، بر ما منت نهاد و ما را از نعمت عظیم جمهوری اسلامی و رهبری داهیانه مقام معظم رهبری و مردم صبور و قدرشناس برخوردار نمود. امیدواریم با بی‌لیاقتی‌ها و ناسپاسی‌های امثال ما، خدا این نعمت‌های بی‌بدیل را از ما نگیرد، بلکه به ما توفیق بیشتر برای درک این نعمت‌ها و قدرشناسی بیشتر و انجام وظیفه عنایت فرماید.

پیام اخیر مقام معظم رهبری خطاب به حوزه‌های علمیه حاوی نکات بسیار دقیقی بود که جا دارد بزرگان حوزه درباره آن توضیح دهند و البته برای تحقق بخشیدن به مطالبات ایشان تدابیر جدی بیندیشند. 

در اینجا بنده در حد فهم و بضاعت اندک خود، به برخی از نکاتی که از فرمایشات ایشان قابل استفاده است اشاره می‌کنم. 

ایشان درباره علوم حوزوی و برنامه‌های درسی حوزه توصیه می‌کنند که فقه باید روشن‌بین و پاسخگو و به روز و البته متکی بر شیوه فنی و اجتهادی باشد و فلسفه نیز باید دارای امتداد اجتماعی و کلام نیز دارای قدرت اقناع باشد و همه اینها در پرتو فهم قرآن و تفسیر قرآن عمق یابد. این بدان معناست که علوم حوزوی همچنان باید همان علوم مربوط به فهم و بیان معارف اسلام باشد؛ ولی باید متناسب با نیازهای نو و شیوه‌های جدید و اثرگذار تولید و ترویج شود. اسلام ابعاد گوناگون فکری و عملی، فردی و اجتماعی دارد و باید در همه ابعاد بطور عمیق شناخته و شناسانده شود.

نمونه کارهایی که در حوزه فلسفه در دهه‌های اخیر انجام شد، تلاش‌های فلسفی «علامه طباطبائی»، «شهید مطهری» و «علامه مصباح» رحمة الله علیهم اجمعین است که شامل پاسخگویی به شبهات مارکسیسم و دفاع عقلانی در برابر افکار التقاطی و انحرافی و نشر تفکر عقلی در میان اقشار مختلف، بخصوص فرهیختگان جامعه در دهه‌های اخیر بود. نمونه اخیر آن در سه دهه اخیر، طرح بسیار بابرکتی است تحت عنوان «طرح ولایت» که مکرراً مورد تأیید و تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفته و بیش از صدهزار نفر از جوانان و فرهیختگان در دوره کوتاهی با بنیادی‌ترین مبانی اسلام و انقلاب بطور مستدل و نظام‌مند آشنا می‌شوند و آثار و برکات آن در دفاع از آرمان‌های انقلاب و دفع نقشه‌های شوم دشمنان و منافقین برای به انحراف کشاندن انقلاب آشکار شده است. 

از دیگر کارهایی که انجام شده و در سطحی وسیع‌تر در حال انجام است و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی نیز به آن اهتمام ویژه دارد، پرداختن به علوم انسانی در حوزه‌های علمیه است. همچنین تولید فلسفه‌های مضاف که حلقه وصلی است بین مباحث بنیادین و مسائل جاری نظام اسلامی در حوزه‌های اقتصاد، تعلیم و تربیت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، اخلاق، حقوق، سیاست، مدیریت و دیگر شاخه‌های علوم انسانی. برای تحقق بخشیدن به مطالبه مقام معظم رهبری در این خصوص، باید محصولات عمیق فکری حوزه در سطوح مختلف بازتولید و با استفاده از ابزارهای مختلف نشر و ترویج شود. مهم آن است که تولید علوم حوزوی در عین کمال دقت و اتقان و با استفاده از آخرین دستاوردهای تحقیق و پژوهش روش‌مند، متناسب با نیازهای مردم و نظام اسلامی صورت گیرد و در جای خود بنشیند و اثر بگذارد. حوزه باید در این خصوص هم در مرحله آموزش طلاب و هم در مرحله تولیدات علمی و هم در مرحله ترویج و تبلیغ، از شیوه‌های نو استفاده کند و به روش‌های سنتی بسنده نکند. 

در حوزه تفسیر قرآن کریم، نمونه کاری که در دهه‌های اخیر انجام شده است، تفسیر المیزان اثر بزرگ مفسر کبیر علامه طباطبائی رضوان الله علیه است. کار دیگر تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر مرحوم علامه مصباح یزدی رضوان الله علیه با عنوان معارف قرآن است که معارف قرآن را با دسته‌بندی خاص و بصورت روش‌مند استخراج و با زبان روان در اختیار عموم قرار دادند. کار دیگری که اخیراً به سرانجام رسید، تفسیر بزرگ تسنیم اثر آیت الله جوادی آملی حفظه الله است. همچنین تفسیرهایی متناسب با سطح فهم عموم مردم تولید شده و همچنان نیاز است که تفسیرهایی در عین اتقان برای سطوح مختلف تألیف شود.

در حوزه فقه هم در دهه‌های اخیر کارهای خوبی انجام شده، مثل برگزاری درس خارج ولایت فقیه، فقه نظام، و برخی فقه‌های مضاف، مانند فقه اخلاق و فقه تربیت، اما این کارها نسبت به نیازهای واقعی کافی نیست و لازم است با دقت در انواع نیازها و تقسیم کار و رعایت اولویت‌ها برای انجام کارهای نو برنامه‌ریزی جدی شود. باید در حوزه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، مسائل کلان و خاص با دقت مورد بحث قرار گیرد و اصول استنباط متناسب با حوزه‌های مختلف نیز به مباحث عام اصولی اضافه شود.

با توجه به نیازهای گسترده، باید راه تحصیل علوم حوزوی و برنامه درسی حوزه‌ها واقع‌بینانه‌تر و هموارتر شود. مثلاً در تحصیل زبان عربی باید از شیوه‌های نو برای کوتاه کردن زمان و مفیدتر بودن نتیجه استفاده کرد. همچنین در حوزه آموزش فقه و اصول و علوم قرآن و حدیث، و کلام و فلسفه. باید میان کتب درسی و کتب منبع و مرجع تفاوت گذاشت و از استاد برای ارائه بحثی منظم و راهنمایی جهت استفاده از منابع استفاده کرد و نباید وقت کلاس درس را به روخوانی منابع درسی گذراند.

باید جایگاه استفاده از ابزارهای جدید در آموزش و تحقیقات علمی معلوم شود. استفاده از ابزارهای جدید باید مقدمات کار را تسهیل و تسریع کند، نه اینکه جای تحقیق را بگیرد. لذا باید روند آموزش و پژوهش و ارزیابی‌ها متناسب با ابزارهای جدید بازتعریف و متناسب‌سازی شود. مثلاً با وجود ابزارهای هوش مصنوعی، صرف ارائه مکتوب یک مقاله یا پایان‌نامه دلیل توانمندی پژوهشگر در تشخیص و حل مسئله نیست.

برای شناسایی نیازهای علمی و پژوهشی مورد نیاز، ارتباط دائم با بخش‌های مختلف نظام، اعم از تقنینی، قضائی و اجرایی در سطوح مختلف لازم است و همین‌طور ارتباط مستقیم با بدنه اجتماع و عموم مردم. هم حوزه باید مردم و نظام را از خود بداند و برای حل مشکلات فکری و عملی آنها اقدام کند و آنها را در اولویت کارهای خود قرار دهد، و هم مردم و نظام باید همچون گذشته حوزه را پناه و ملجأ خود بدانند و برای حل مشکلات فکری و عملی خود به حوزه مراجعه کنند. این مهم تنها از راه تعامل دائمی و اهتمام به آن حاصل خواهد شد.

محصولات عمیق فکری حوزه در عرصه‌های مختلف هم باید به زبان مورد نیاز دستگاه‌ها و نیز زبان اقشار مختلف و عموم مردم تبدیل شود و این بخشی از رسالت عظیم تبلیغ و ترویج دین است که از وظایف اصلی حوزه علمیه و مورد تأکید مقام معظم رهبری است.

از کارهای مهمی که هم برای شناسایی نیازها و هم برای استفاده از ظرفیت‌ها و هم برای تحصیل زبان مشترک نخبگانی لازم است، ارتباط مستمر با دانشگاه‌ها و مراکز علمی داخلی و خارجی است. نمونه این کار مبارک در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی با تأسیس دفتر همکاری حوزه و دانشگاه توسط علامه مصباح رضوان الله علیه صورت گرفت که قدم مبارکی در نزدیک شدن افکار فضلای حوزه و اساتید دانشگاه در حوزه علوم انسانی و طرح مسائل مشترک و همدلی برای حل آنها بود و امروز باید در قالب‌ها و شکل‌های مختلف، همچون برگزاری رشته‌های تخصصی مورد نیاز، طراحی کرسی‌های آزاداندیشی، انجمن‌های علمی، نشست‌ها و همایش‌های تخصصی، اردوهای علمی و کارگروه‌های مشترک در موضوعات خاص ادامه یابد.

بدون شک برنامه‌ریزی‌های کلان برای انجام همه این کارها باید در سطوح مدیریتی عالی حوزه پیگیری شود و از ظرفیت مراکز تخصصی استفاده شود و با جهت‌دهی و اطلاع‌رسانی به جذب و تشویق طلاب جوان، خوش استعداد و نخبه برای عملیاتی کردن این اهداف اهتمام شود. 

خداوند سایه مقام معظم رهبری را بر سر همه حوزویان و عموم مسلمانان و آزادگان جهان مستدام بدارد و شر کفار و اجانب، بخصوص رژیم غاصب صهیونیستی و پشتیبانان و حامیان آن، اعم از آمریکای جهانخوار و دیگر رژیم‌های فاسد غربی و رژیم‌های مرتجع منطقه و منافقان و خناسان را از سر مسلمانان و مظلومان عالم کوتاه کند و در فرج مولایمان حضرت بقیة الله الاعظم تعجیل فرماید.

 

آمادگی مقابله با دشمن داریم