سید بهاءالدین، علی بن عبدالکریم نیلی نجفی عالم شیعه قرن هشتم هجری که او را علامه، فقیه، متکلم، مفسر، رجالی و نسّابه به معنای متخصص در علم نسب‌شناسی خوانده‌اند. تاریخ دقیق ولادت او مشخص نیست؛ اما گفته شده قبل از سال ۷۴۰ق بوده؛ زیرا عبدالمطلب بن اعرج حسینی از اساتید او به سال ۷۵۴ق درگذشته است. سید بهاءالدین از سادات حسینی و از نسل حسین ذوالدمعه پسر زید بن علی است.

همچنین نیلی منسوب به نیل، شهری بن بغداد و کوفه است که به وسیله حجاج بنا نهاده شده است. این شهر هنوز هم از شهرهای آباد و پابرجای عراق محسوب می‌گردد. از آنجا که وی برای تحصیل عازم نجف شده و ساکن آن شهر گردیده است، به وی نجفی هم می‌گویند.

تاریخ وفات نیلی مانند ولادتش نامعلوم است؛ اما گفته شده وی در سال ۸۰۳ق زنده بوده؛ زیرا ابن فهد حلی در کتاب عده الداعی از وی روایت کرده و عبارت «دامت فضائله» را به کار برده است،؛ در حالی که اگر در قید حیات نبود، می‌بایست برای او آرزوی رحمت و مغفرت می‌کرد.

از جمله افتخارات سید علی بن عبدالکریم، منصب نقابت است. او از جمله علمایی بوده که در زمان خود مسئولیت تمامی سادات منطقه خود را بر عهده داشته و مرجع حل اختلافات و پناهگاه مستمندان آنان بوده است. این منصب ارزش معنوی بالایی داشته و به بزرگ‌ترین فرد از خاندان سادات از حیث علم و تقوا و دیانت تعلق اعطا می‌شد.

برخی از آثار وی که به دست ما رسیده عبارتند از:

الدر النضید فی تعازی الامام الشهید درباره مقتل و مراثی امام حسین (ع).

منتخب الأنوار المضیئة که آقابزرگ تهرانی از آن به «الغیبة» تعبیر کرده است.

تبیان انحراف صاحب الکشّاف.

النّکت اللّطاف الواردة علی صاحب الکشّاف.

الإنصاف فی الرّدّ علی صاحب الکشّاف. نیلی در این آثار سه‌گانه اخیر، حدود ۸۰۰ مورد از خطاهای لفظی و معنوی زمخشری را نگاشته است.

إیضاح المصباح لأهل الفلاح که شرح مصباح صغیر شیخ طوسی است.

السلطان المفرج عن اهل الایمان.

سرور أهل الإیمان فی علامات ظهور صاحب الزمان.

کتابی در علم رجال که شاگردش جمال‌الدین ابن اعرج، آن را به امر استاد خویش کامل کرد.

الأنوار الإلهیة فی الحکمة الشرعیة.

کتاب المفتاح.

کتاب الزبدة.