طی روزهای گذشته، سردار دکتر سعید منتظر المهدی (معاون فرهنگی و اجتماعی فراجا) در اظهارنظری با تمجید از آثار پلیسی ساخته شده توسط مهدی فخیمزاده کارگردان سینما گفت: «آثار هنرمندان دیگری همچون مسعود آبپرور با مجموعه هوش سیاه، سیروس مقدم با مجموعه میکائیل و دیوار، و برادران محمودی با مجموعه پوست شیر نیز مبتنی بر خواست مخاطب و حفظ ملاحظات سازمانی پلیس بوده و از جمله آثار بسیار خوب و به‌یادماندنی محسوب میشوند.» این اظهارنظر از سوی یکی از مقامات فرهنگی فراجا و حمایت تلویحی و اذعان به حفظ ملاحظات سازمانی پلیس در سریال پوست شیر، از چند جنبه قابل‌اعتنا نیازمند تحلیل و بررسی است. شاید سریال‌های پلیسی ساخته شده در سیما که در گفتوگوی سردار منتظرالمهدی بدان اشاره شده را بتوان آثاری ارزیابی کرد که همارز با فعالیت‌های پلیس، زمینه‌های تعاملی و تبلیغی را با جامعه تشدید میکنند؛ اما سریال پوستشیر با همه حواشی اخیر آن و سریال‌های اخیر شبکه نمایش خانگی با محوریت پلیس، در این دسته‌بندی گنجانده نمیشود! برای بررسی دقیقتر این موضوع باید به این مقوله اشاره داشت: پلتفرم‌هایی که در شبکه نمایش خانگی اقدام به تولید سریال‌های پلیسی کرده‌اند، در یک هدف‌گذاری دقیق، زمینه شکاف اجتماعی پلیس با مردم را در دستور کار قرار داده‌اند که با بررسی دقیق سریال پوست شیر و سایر آثار، میتوان دریافت که پلتفرم‌ها زمین بازی مناسبی برای فراجا نیستند. برای کاوش دقیقتر باید رویکرد محتواسازی در حوزه آثار نمایشی را از منظر دقیق‌تری مورد بررسی و ارزیابی قرار داد.

۱- سریالی که ریشه‌های فراجا را نشانه گرفت!

رخدادهای روایت سریال «میخواهم زنده بمانم» در دهه شصت میگذرد و این مجموعه نمایشی در یک طرف، باند خلافکاری را نشان میدهد که با اجیر کردن کاوه سیاح قصد جابه‌جایی حجم عظیمی از مواد مخدر را دارند. کاوه برای این کار از خودروی سنگین عمویش استفاده میکند؛ اما ماموران کمیته پی به این ماجرا میبرند و همایون حقی بی‌گناه را دستگیر و روانه زندان میکنند.

هما، دختر همایون حاضر است برای رهایی پدر بی‌گناهش، دست به هر اقدامی بزند و در کمیته با بهمن آشنا میشود. او نیز شایگان را به هما معرفی میکند. شایگان، داماد یکی از صاحب‌منصبان دستگاه قضایی، از هما میخواهد نامزدش را رها کند و در ازای این وصلت، او زمینه رها شدن پدرش را فراهم کند. کمیته انقلاب اسلامی بخشی از دستگاه پلیسی محسوب میشود و سریال، آشکارا با تاکید بر فساد درونی این دستگاه، بنیان قضائی و پلیسی کشور را با چالش‌های تاریخی و کاملاً انحرافی مواجه می‌کند. برخورد میان شهروندان و افراد وابسته به کمیته و دستگاه پلیسی وقت، نفرت را در خودآگاه تماشاگر تشدید می‌کند. اما مهم‌ترین نقطه عطف منفی در سریال، قدرت شبکه خلاف‌کاران و نفوذی‌های درون دستگاه پلیس است. رویکردهای انتقادی نسبت به محتوای سریال، موجب شد پس از توزیع چند قسمت، این مجموعه توسط معاونت اجتماعی نیروی انتظامی توقیف و با ملاحظاتی دوباره منتشر شود.

۲- لذت پلیس کشی در قورباغه

یکی از چالش‌های نظارت سست و غیرعملگرای ساترا در دوره مدیریتی پیشین این مجموعه، توزیع سریال قورباغه است. نمایش پلیس‌کشی در قسمت نخست این سریال، با اعتراض گسترده رسانه‌ها مواجه شد؛ اما سریال، با وقفه و حذفی خاص مواجه نشد و این نادیده‌انگاری در نسبت با مجموعه دستگاه پلیسی، در کارنامه ساترا ثبت شد.

۳- پلیس سست و سودای شبکه قدرتمند خلاف‌کاران

آنچه در سریال میخواهم زنده بمانم در قالب شبکه خلاف‌کاران پرابهت به نمایش گذاشته شد، در سریال «سودا» (ایمان یزدی) گسترش بیشتری یافت و بر انفعال پلیس در مقابل این دسته‌های مافیایی، صحه بیشتری گذاشته شد.

۴- ابرقاتلانِ همکار پلیس جامعه را تطهیر میکنند؟

سریال خونسرد که پخش آن اخیراً در شبکه‌نمایشی به پایان رسید، ترکیبی از مجموعه «هانیبال» و «دکستر» است که در این نمونه کپیکاری شده، آشکارا هیچ وجه تمایز نمایشیِ ایرانیزه شدهای در متن اثر، لحاظ نشده است. نکته مهم در فرآیند این بازسازی این است که مجموعه‌های مورد استفاده برای این کپیکاری در فرهنگ کشورهای مبدا با فرهنگ عامه حاکم، تناسب دارد.

قتل‌های زنجیرهای و قاتلان سرد خودی که با تابلوی پاکسازی جامعه اقدام به کشتار شهروندان می‌کنند، در سریال‌های غربی، وضعیت نمایشی کاملاً طبیعی و رایجی است. چون در اغلب موارد، قانون، کارکردهای فنی خود را از دست داده و پلیس با محدودیت‌هایی در اجرای عدالت مواجه است، قاتلان زنجیرهای جذابی، تبدیل به نمادهای اجرای عدالت میشوند. با توجه به این سرفصل مهم، سریال خونسرد با الهام گرفتن از نمونه‌های مشابه غربی، تناسبی با فرهنگ پلیسی رایج در داخل کشورمان ندارد و در این سریال، پلیس پرتلاش منضبط و سخت‌کوش در مقابل «کسری کیا» پزشک آزمایشگاه و همکار نهادهای پلیسی، تحقیر میشود. کیا زودتر از پلیس و دستگاه قضایی اقدام به مجازات مجرمان میکند. با اینکه او به دام دستگاه پلیسی می‌افتد؛ اما یک کارآموز دوره وکالت و همکار همسر دکتر کیا، فعالیت‌های او را در قتل متهمان و مجرمان ادامه میدهد. با اینکه پلیس این سریال به صورت جذابی طراحی شده؛ اما هدف‌گذاری داستانی در ناتوانی پلیس، نظر مخاطبان را به خود جلب میکند.

۵- سریال پوستشیر و درماندگی پلیس در مقابل یک روانی

با تحلیل دقیق سریال پوستشیر و ساختار روایی این مجموعه، میتوان اذعان داشت این سریال با تحقیر و شرم‌ساری پلیس تمام شد. منصور (مجتبی پیرزاده) شخصیت قاتلِ طراح روایت، در نهایت توسط نعیم همکار خلاف‌کار سابقش در زندان کشته شد و مشمول مجازات‌های قانونی نمیشود. در طول سریال، مجموعه خلاف‌کاران برای یافتن قاتلِ طراح، چندین بار از دستگاه پلیسی پیشی میگیرد. به عنوان مثال در یافتن نریمان، یکی از اعضای باند متجاوز و رباینده ساحل، دسته اوباش و خلاف‌کارانی که نعیم و رضا پروانه را همراهی می‌کردند، موفقتر از پلیس عمل میکنند. هوش و سرعت عمل خلاف‌کاران، چندین برابر شخصیت‌های پلیس هستند!

منصور به عنوان قاتل طراح در قالب ارتش تکنفره موفق میشود که در دستگاه پلیسی نفوذ کند و نتیجه آزمایش DNA مهمی را دست‌کاری کند. پلیس با مسئله نفوذ در ساختارش دست‌وپنجه نرم میکند و حتی در بازجویی از خانواده‌ای که برای نجات دادن منصور اقدام به ارائه شهادت دروغ کرده‌اند، توفیقی کسب نمی‌کند. ساختاری پلیسی در این سریال حتی در یافتن یکی از شاهدان که توزیع کننده معمولی مشروبات الکلی است، ناتوانی‌هایش برجسته میشود و تمامی المان‌های روایی بر نقصان‌های پلیسی صحه میگذارند. موسیقی انتخابی تیتراژ پایانی با عنوان «پوست شیر» که در غفلت سکوی نظارتی منتشر شد، در فیلم‌فارسی مشهوری با عنوان ذبیح برای نخستین‌بار استفاده شد. این اثر سینمایی محصول ۱۳۵۴، در ستایش یکی از اوباش معروف ساکن در اراک ساخته شد و استفاده مجدد آن با نمایش تصاویری از نعیم که میتواند در دوگانه قانون یا مجازات شخصی پیروز شود، بر استدلال‌های ضد پلیسی مندرج در این گزارش صحه میگذارد.

یکی از نکات قابل‌ملاحظه در این سریال این است که زندان در پوست شیر، تبدیل به قلمرو مطلق بزهکاران است و زندان، دیگر معنای ندامتگاه مجرمان را برای اجرای عدالت از دست می‌دهد. قانون در پوست شیر، ابزار و در خدمت مجرمین و قاتلین قرار گرفته و قاتل به راحتی رضایت میگیرد و در سرنوشت قضایی خود دخیل است. در پایان سریال پوست شیر، این مهم را میتوان مطرح کرد که چرا ناجی هنر شریک تحقیر پلیس، ارکان عدالت و دستگاه قضا می‌شود؟

چرا فراجا نمیتواند به پلتفرم‌ها اعتماد کند؟

سیاست حمایت از تولیدات پلیسی پلتفرم‌ها، تیرماه سال گذشته توسط سردار مهدی حاجیان (سخنگو و معاون فرهنگی اجتماعی فرماندهی سابق فراجا) اعلام شد. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه پلتفرم‌های نمایش خانگی (VOD) در توسعه امنیت عمومی و در پیشگیری از وقوع جرم تأثیرگذار هستند و آیا پلیس برنامه‌ای برای ورود به (VOD) ها را دارد یا خیر، گفت: در مؤسسه ناجی هنر تولیدات زیادی داریم، امسال هم با توجه به رشد شبکه‌های نمایش خانگی در جامعه و تأثیراتی که بر پیشگیری از وقوع جرم دارند، برنامه‌ا‌ی داریم که ان‌شاءالله بتوانیم در پلتفرم‌های خانگی حضور پیدا کنیم.

وی با اشاره به اینکه میتوان از ظرفیت پلتفرم‌های نمایش خانگی (VOD) در راستای امنیت عمومی در جامعه کمک گرفت، اشاره کرد: البته با برخی از پلتفرم‌های خانگی صحبت شده است تا بخشی از سریال‌هایی که در گذشته ساخته شده را برای خانواده‌ها به نمایش بگذارند.

حاجیان بیان کرد: اما همچنان برای تولید فیلم‌های سینمایی و سریال‌هایی که بتوانند عملکرد و تخصص هرکدام از پلیس‌ها را برای جامعه تبیین کنند، در برنامه داریم. معاون فرهنگی اجتماعی سابق فراجا از تولید سریال‌های خاص برای نشان دادن عملکرد پلیس‌های تخصصی به جامعه خبر داد و گفت: در کنار تولید مستندات پلیسی به فکر تولیداتی هستیم که بتوانیم ژانرهای پلیسی را در پلتفرم‌های خانگی به نمایش بگذاریم. حاجیان با بیان اینکه تولیدات شبکه نمایش خانگی امروزه جایگاه خاصی در میان خانواده‌ها پیدا کرده است، افزود: امسال کار تولید آثار پلیسی در پلتفرم‌های نمایش خانگی شروع میشود و اقدامات لازم را داریم و از سال آینده، خروجی این اقدامات را میتوانیم در این بستر مشاهده کنیم.

از زمان این اظهارنظر تا تولید آثاری نظیر خونسرد، سودا و پوست‌شیر میتوان بر این تحلیل استدلالی صحه گذاشت که تمامی آثار ساخته شده، نه تنها بر رابطه پلیس و مردم تاثیر مثبتی نداشته؛ بلکه زمینه بیاعتمادی افکار عمومی به پلیس را در جامعه تشدید کرده است.

رابطه تنگاتنگ موسسه ناجی هنر در ذیل معاونت فرهنگی اجتماعی فراجا، برای تولید فیلم و یا سریال گاهی به ساخت آثاری نظیر «خانه‌پدری» منجر شده که صرفاً در فضای فرهنگی کشور، تولید حاشیه کرده‌اند.

امید میرود این رویکردها در تعامل با پلتفرم‌ها، سویه اصلاحی پیدا کند.