بين خاطره نگاري و رمان در ادبيات پايداري موازنه نيست
شقايق آرزه
نويسنده كتاب راويان پنهاني اظهار داشت: نسبت خاطره نگاري و رمان در ادبيات پايداري موازنه نيست. اين در حالي است كه نسبت رمان با هنر بيشتر است و در آينده اعتبار بيشتري خواهد داشت. آثار فعلي به جهت بعد معنوي قوي و عامه پسندتر هستند و مخاطب بيشتري دارند اما به همان اندازه نسبتشان با هنر كمتر است.
دفاع مقدس به فراخور ظرفيت بالاي مناسبات انساني و وقايع دست نخورده و جذابي كه دارد، يكي از مناسب ترين بسترهاي خلق ادبيات داستاني در كشور ما محسوب مي شود و در اين سال ها آثار زيادي نيز حول اين موضوع توليد شده و مجموعه ادبيات پايداري را شكل داده اند. اما با نگاهي به كليت آثار توليد شده مي توان گفت در اين سال ها اصراري بر شكل گيري داستان به عنوان يك گونه هنري در ثبت وقايع حوزه دفاع مقدس و حتي ساير حوزه هاي ادبيات آييني وجود نداشته و عمده آثار صرفا گزارش هايي از رويدادهاي واقع شده محسوب مي شوند. در خصوص اين معضل حوزه ادبيات پايداري با ليلا مهدوي نويسنده حوزه دفاع مقدس و ادبيات آييني گفتگويي داشتيم.
وي در ابتدا درباره چرايي وجود اين ضعف به يك نكته مهم اشاره كرد:«در اين سال ها اين حيطه در سيطره مستندنگاران بوده به علاوه، در كنار نويسندگان متخصص در اين حوزه افراد نوقلم علاقه مند به ادبيات پايداري هم بعضا پيش از دريافت آموزش هاي لازم، در اين فضا تجربه آزمايي مي كنند. به همين دليل آثار توليد شده با رئاليسم فاصله دارد و فقط به بعد معنوي و آسماني و قدسي شهيد پرداخته مي شود كه بين او و نسل امروز يك خلاء و شكاف پرنشدني ايجاد مي كند. البته اين اتفاق با قصد خير و به خاطر يك رابطه عميق معنوي مي افتد اما در واقع ضربه زننده است. گويي تنها حماسه اي روايت مي شود كه از شدت دوري و فاصله با روزمرگي هاي جامعه پس زده مي شود. اگر هم بخواهند به زندگي شخصيت نزديك شوند چون شكل جذاب سازي را بلد نيستند روايت به شدت صورتي(عاشقانه) مي شود. در اين زمينه آثار زيادي را مي بينيم كه حرفي براي گفتن ندارند اما چاپ شده اند و بعضا تيراژ بالا هم خورده اند. آثاري از اين دست بسيار به ذهن مي رسند اما نمي خواهم نام ببرم.»
نويسنده رمان "نشان حُسن" با تاكيد بر اين كه فضاي ادبيات پايداري تماما ناموفق نيست و موارد موفق هم فراوان دارد به چند مورد از آثاري كه در دايره داستان قرار مي گيرند نيز اشاره كرد:«در عوض آثار خوب هم كم نيستند. آثاري مثل حوض خون، كه كاملا مبتني بر تصاوير است و هيچ ترحم برانگيزي و حس برانگيزي افراطي در آن ديده نمي شود. يا آثاري نظير آب هرگز نمي ميرد، نورالدين پسر ايران، خاطرات صباح، عم كاكا و... كه آبروي ادبيات پايداري هستند هم وجود دارند و نبايد ناديده گرفته شوند.»
نكته ديگري كه در اين گفتگو به آن اشاره شد عدم توازن گونه هاي نگارشي در ادبيات پايداري بود:«دغدغه حفظ شخصيت ها موجب شده نسبت خاطره نگاري و رمان در ادبيات پايداري چندان موازنه نباشد. درحالي كه نسبت رمان با هنر بيشتر است و در آينده ادبيات پايداري مانايي و اعتبار بيشتري خواهد داشت.»
در اين گفتگو از مهدوي در خصوص اقبال به اينگونه آثار و فضاي مخاطبان آن ها سوال كرديم و او اينگونه پاسخ داد:«اقبال مخاطب به اين آثار به جهت بعد معنوي و شهدايي آن بالاست. از طرفي اينگونه آثار به خاطر سادگي و درك راحت و بي زحمت عامه پسندتر هستند و مخاطب بيشتري دارند اما به همان اندازه نسبتشان با هنر كمتر است.»
مهدوي درخصوص راه هاي كمك به ارتقاي ذائقه مخاطب با اشاره به اهميت كنترل كيفي آثار افزود:«آمار انتشار كتاب و سرانه مطالعه در كشور ما چندان همگون نيست و اين به سبب كاهش كيفيت آثار است. انتظار مي رود دستگاه هاي نظارت بر كنترل كيفي آثار كمي قوي تر عمل كنند. براي ادبيات آييني در وزارت ارشاد وقت زيادي صرف مي شود ولي بعضا نكات ديگر نظير منابع بيشتر از كيفيت پيگيري مي شوند! حتي گاهي نكاتي محل ايراد است كه وارد هم نيست ولي به اين مسأله كمتر توجه مي شود. آنقدر كه گاهي از چاپ بعضي كتاب ها در زمينه دفاع مقدس شگفت زده مي شويم!»
مهدوي در پاسخ به سوال آخر مبني بر اين كه "ورود به اين حوزه نويسندگي براي همه مقدور است يا انحصاري وجود دارد؟" گفت:«بله خصوصا از سوي بعضي انتشارات ها حمايت خوبي ديده مي شود و فضاي رشد باز است.»
اما بررسي تحقيقي نشان مي دهد روند بررسي آثار و جذب نويسندگان و داستان ها و گذر از مراحل بررسي براي چاپ در انتشارات هاي متولي آثار آييني با سرعت پايين تر و مراحل پرزحمت تري نسبت به ساير انتشارات ها همراه است. مهدوي در اين خصوص اينگونه پاسخ داد:«من اين جا طرف هيئت بررسي هستم و مي گويم اگر اين زمان و روند كوتاه شود كيفيت تنزل پيدا مي كند. نويسنده بايد پيگير باشد و اين پيگيري ارزشمند است. اگرچه اين جزء سختي هاي كار نويسندگان است اما بايد تحمل كرد چون سبب افزايش كيفيت ادبيات پايداري و آييني خواهد شد.»

|