مبارزه با تسويل و توجيه عقلي راهي براي قوي شدن
زهرا نجفي منش
من در يك كلمه عرض ميكنم: ملّت عزيز ايران بايد همّتشان اين باشد كه قوي بشوند. تنها راه در پيش پاي ملّت ايران عبارت است از قوي شدن؛ بايد تلاش كنيم قوي بشويم . (آيت ا... خامنه اي 27/10/98)
قوي شدن: يك عبارت ساده اما پر از معنا، كلمه ايي كه بايد شكافته شود تا به بواطن آن راه يافت. اما براي قوي شدن چه راهكارهايي وجود دارد؟
قوي شدن دو مصداق دارد:1)قوي شدن در برابر دشمن خارجي و در برابر استكبار جهاني 2) قوي شدن در برابر دشمن داخلي.در اين يادداشت قصد داريم به يكي از دشمن‌هاي داخلي بپردازيم و راه‌هايي مقابله با آن را مطرح كنيم تا بتوانيم در مبارزه با آن نيرومند شويم.
يكي از دشمن‌هاي دروني انسان نفس مسوله است. واژه «تسويل» مصدر «سول» به معناى جلوه دادن چيزى است كه نفس آدمى بر آن حريص است، به گونه‌اي كه زشتي‌هايش هم در نظر زيبا مي‌شود بنابراين، تسويل به معناي زيبا جلوه دادن زشتي‌ها است كه البته با نوعي فريب همراه است.
نفس مسوله غير از نفس اماره است، نفس اماره را انسان مى شناسد. اما نفس مسوله را نمى شناسد. نفس مسوله انسان را به زشتى امر نمى كند بلكه اغوا مى كند و زشتى‌ها را خوب، جلوه مى دهد. نفس مسوله روان شناس ماهرى است، لذا چيزى كه ظاهرش همان است كه ما مى پسنديم، رنگ و لعاب دين به آن مى دهد و همه سمومات را پشت آن رنگ و لعاب دينى پنهان مى كند و به صورت يك تابلو زرين درمي آورد. نمونه نفس مسوله در آيات قرآن نيز ذكر شده است: اينكه برادران يوسف تصميم گرفتند او را به چاه اندازند، در نزد خود اين كار را پسنديده مى دانستند، آن‌كه گفت: يوسف را مى كشيم، تصميم بدى بود، اما ديگران نشستند و مشورت كردند و سپس گفتند: او را به چاه مى اندازيم، وقتى به چاه انداختيم:((يخلو لكم وجه ابيكم و تكونوا من بعده قوما صالحين)) حضرت يعقوب(ع) هم به آنان فرمود:((بل سولت لكم انفسكم إمرا))، آن نفس مسوله به چاه انداختن برادرتان را براى شما زيبا جلوه داد.
در علم روانشناسي نفس مسوله را مي‌توان معادل توجيه عقلي يا دليل تراشي((RATIONALIZATIONبرشمرد.توجيه عقلي يكي از مكانيزم‌هاي دفاعي است كه براي كاهش اضطراب و احساس منفي يا احساس گناه به صورت ناخودآگاه به كار مي‌رود. در توجيه عقلي از استدلالهاي منطقي و پذيرفتني براي توجيه رفتار و احساسات غير موجه و توجيه ناپذير استفاده مي‌شود و علل غير واقعي جانشين علت و انگيزه اصلي و واقعي مي‌گردد. تا از اين طريق فرد از احساس عذاب وجدان يا به عبارتي از سرزنش نفس لوامه رهايي يابد.
نشانه‌هاي تسويل را در زندگي خود و ديگران بسيار ديده‌ايم و آسيب‌هاي ناشي از آن را شاهد بوديم.براي رهايي از نفس مسوله راه‌هايي وجود دارد از جمله:
معرفت نفس و خود آگاهي:همانطور كه مطرح شد استفاده از مكانيزم دفاعي دليل تراشي به صورت ناخودآگاه صورت مي‌گيرد. افزايش آگاهي نسبت به خود و اينكه چه زمانهايي از تسويل استفاده مي‌كنيم و افعال خود را با توجيه عقلي در برابر وجدان خود موجه جلوه مي‌دهيم مي‌تواند به كاهش استفاده منجر شود.معرفت نفس آنقدر با اهميت هست كه مقدمه خداشناسي معرفي شده است "من عرف نفسه فقد عرف ربه" يكي از راه‌هاي خود شناسي مراقبه و محاسبه اعمال است. يعنى آدم مراقب باشدكه چه مى كند و هر چه كرد يادداشت كند، اين چنين نيست كه حسنات به يادش بماند وسيئات از يادش برود بعد بخواهد محاسبه كند، اين محاسبه بدون آن مراقبه كه ميسرنيست.تا ممكن است بايد رقيب خود باشد و رقبه و گردن بكشد كه كار بد نكند و سپس هرچه كرد كاملا يادداشت كند كه من فلان معصيت را كردم فلان كار را هم انجام دادم.
اين تقواى در مراقبه است: «يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله ولتنظر نفس » دعوت به محاسبه است حالا كه مى خواهيد محاسبه كنيد متقى باشيد. در محاسبه نبايد حب به نفس انسان را وادار كند كه كارهايش را توجيه كند و بگويد ما هر چه كرده‌ايم خدمت بوده است. در مراقبه و محاسبه هم نبايد گرفتار تسويل شد و با توجيه عقلي كار زشت خود را زيبا جلوه دهيم.
وقتي جهيزيه معضل مي‌شود...
متاسفانه تهيه جهيزيه يكي از بنيادي‌ترين مشكلات خانواده‌هاي ايراني به هنگام #ازدواج دختر شده است.
جوانان با چشم داشت‌هاي بي‌جا و درخواست وسائل غيرضروري، خانواده‌ها را زير فشار مي‌گذارند و از سوي ديگر، خانواده‌ها نيز با چشم وهمچشمي، بر درخواست‌هاي بي‌مورد جوانان دامن مي‌زنند.
گاه بسيار پيش مي‌آيد كه تهيه جهيزيه به اختلاف خانوادگي تبديل مي‌شود؛ كه برآمده از نبود الگوي خريد جهيزيه است. به سخن ديگر، موردهاي جهيزيه روشن نيست و هر خانواده براي خود الگويي جداگانه دارد.
حال آن‌كه ملاك بايد تهيه وسائل غيراشرافي و بسيار ضروري باشد. مانند تهيه وسائلي كه بدون آن نمي‌توان زندگي آسوده‌اي داشت.
امروز نداشتن تواناييِ مالي پدر عروس براي تهيه جهيزيه، مشكل بسياري از خانواده‌هاي ايراني است. اين فرهنگ نادرست وجود دارد كه تهيه همه وسائل زندگي، به دوش پدر عروس است؛ كه چشم داشت‌هاي بي‌جا و خودخواهي‌ها به اين مشكل دامن مي‌زند و در صورت ناتواني پدر، به كوچك شدن وي در ميان فاميل مي‌انجامد؛ و گاه زمينه ساز مشكلات پس از آن در زندگي خانوادگي مي‌شود.
چه بايد كرد؟
قطعا اكثر جوانان علاقه دارند يك زندگي كامل و حتي مدرن را شروع كنند و در ميان دوستان و هم دوره اي‌هاي خود بهترين‌ها را داشته باشند اما اين خواسته چقدر با واقعيت تناسب دارد و آيا عادلانه هست يا خير، موضوعي كه بايد در خانواده‌هاي ايراني فرهنگ سازي جدي شود و هم خانواده دختر و هم خانواده پسر اين باور را در ذهن جوان خود تقويت كنند كه شروع زندگي_مشترك يعني آغاز ساختن با يكديگر.
قرار نيست همه امكانات و تشريفات يك جا وارد يك خانواده نوپا شود و براي رضايت قلبي دختر و پسر يا ايجاد يك فضاي رقابتي در ميان جوانان همدوره، خانواده‌هاي دو طرف خصوصا خانواده دختر تا اين حد متحمل مشكلات مالي گردد.
جوانان بايد ياد بگيرند كه حتي اگر توانايي مالي والدين خوب هم بود براي تامين مايحتاج زندگي حريص نباشند و به جاي تمركز بر تشريفات و تجملات، صرفا به ملزومات جهيزيه بسنده كنند.
جوانان مي‌توانند دربارهِ لوازم ضروري زندگي مشترك زياد سخت گيري نكنند و با مدلهاي ساده‌تر زندگي را آغاز كنند. اما مشكل اين است كه جوانان مي‌خواهند از همان آغاز، بهترين‌ها را داشته باشند؛ و از آن جايي كه الگويي درست در خريد جهيزيه ندارند، خواستار وسائل گرانبها مي‌شوند و خانواده شان را به دردسر مي‌اندازند.
خردمندانه آن است كه خانواده‌ها بر پايهِ توان مالي خود براي تهيه وسائل ضروري يك زندگي مشترك اقدام كنند و زير فشار ديگران و خريد وسائل غيرضروري نروند و خود را بدهكار نكنند.
به خانواده‌ها سفارش مي‌شود كه براي جوانان روشن كنند كه آغاز يك زندگي نو با كمترين امكانات نيز شدني است و نبايد از همان آغاز، چشم داشت يك زندگي مرفه را داشته باشند.
|